لزوم توجه بیشتر به بعد انسانی در شهرسازی کشور
توسعه سریع شهرهای امروز کشور، باعث پراکندگی عناصر شهر در سازمان شهر گردیده است. فقدان سیاست‌های صحیح توسعه کاربری‌های شهری موجب گسیختگی استخوانبندی اصلی شهرها شده و متاسفانه شهرها از انسجام ساختاری برخوردار نیستند. اگرچه امروزه از توسعه‌های شهری گریزی نیست و به ناچار باید مثل دیگر نقاط جهان پیشرفت و توسعه شهری داشت؛ اما مشکل از جایی شروع می‌شود که در شهرسازی امروز کشور، توسعه شهری همه‌جانبه فراموش شده است؛ به گونه ای که توسعه ای نامتوازن از لحاظ اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ساخت و ساز شهری در شهرها گسترش یافته است.
دکتر نصر رئیس گروه تخصصی معماری سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور با بیان این مطلب می افزاید: شاید بتوان «پایداری» در توسعه را مفهومی دانست که باید با تاکید بیشتر در شهرسازی امروز کشور مدنظر قرار گیرد. در تعریف توسعه پایدار شهری بر لزوم توجه به بهبود کیفیت زندگی در یک شهر که شامل اجزای اقتصادی، اجتماعی، سازمانی، سیاسی، زیست محیطی بدون تحمیل مشکلات به نسل های آینده است تاکید شده است؛ مشکلاتی که منجر به کاهش سرمایه طبیعی و افزایش بدهی های محلی می شود. توسعه پایدار، پارادایمی الهام بخش است که طی ۲۵ سال گذشته حکومت ها، سازمان های تجاری و شهروندان نیز آن را به عنوان یک اصل راهنما پذیرفته اند و برای رسیدن به اهداف مورد نظر و سنجش آن راهکارهایی اندیشیده اند. موضوع توسعه پایدار شهری از جمله مباحث مهم در شهرسازی معاصر است که بخش عمده ای از ادبیات علمی توسعه شهری و نیز سیاست ها، برنامه ها و طرح ها را به خود معطوف ساخته است. برای دست یابی به توسعه پایدار در بافت های شهری توجه به مولفه های کالبدی شهری، هویت شهری و استفاده بهینه و مناسب از این ویژگی ها، می تواند به عنوان ابزار مناسب و قابل درک مدنظر قرار گیرند. مولفه های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی که جنبه کیفی دارند، مولفه های کالبدی می توانند جنبه عینی داشته و به صورت فیزیکی، جایگاه و نقش خود را به نمایش گذارند. مبحث مولفه های کالبدی توسعه پایدار شهری دسترسی ها، عملکردها، فرم و شکل ساخت و سازها مد نظر قرار گرفته اند که شامل ارتقاء سیستم دسترسی، استفاده از کاربری مختلط، فشرده سازی و تمرکز کاربری ها و افزایش میزان کارایی، فرم و عملکرد بافت- بوم شناختی- خوانایی و ایجاد هویت می باشد.
به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد شیراز، در شهرها، مفاهیم پایداری و توسعه پایدار شهری بر پایه طرفداری از منطق و ابعاد اکولوژی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و فضایی و نیز تقابل این ابعاد است. هرچند همواره به مزایای زیست محیطی و اجتماعی پایداری توجه شده است اما جنبه های سودآوری اقتصادی کمتر مورد توجه واقع شده است. بر این اساس بررسی و تبیین نظریه های شهر پایدار و توسعه پایدار شهری در فرایند بازآفرینی، نوسازی و بهسازی شهری نیز لازم و ضروری می باشد. مفهوم شهر پایدار شهری است که به دلیل استفاده اقتصادی از منابع، اجتناب از تولید بیش از حد ضایعات و بازیافت آن تا حد امکان و پذیرش سیاست های مفید در دراز مدت، قادر به ادامه حیات خود باشد. بنابراین می توان گفت که بهسازی و نوسازی و حیات بخشی با هدف توسعه پایدار هماهنگی فراوانی دارد و اقدامات نوسازی و بهسازی شهری به دنبال تحقق توسعه پایدار شهری است. می توان گفت ایده پایداری، مفهومی است که چهار مولفه زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی را تواماً مورد توجه قرار می دهد.
دکتر نصر با ابراز تاسف از اینکه ناهنجاری های سیمای شهرها و همچنین ناهنجاری ها و معضلات سکونت در شهرها و عدم توجه به روانشناسی محیطی در طراحی های صورت گرفته حاکی از عدم توجه به توسعه مطلوب شهرها و نیز عدم توجه به توسعه پایدار شهرهای کشور است، اضافه می کند: بر طبق قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران مصوب سال ۱۳۷۵ ارتباط با تحقق پذیری برنامه های توسعه شهر در راستای تحقق اسناد توسعه شهری مورد تاکید قرار گرفته است. همچنین از مسئولیت های شورای شهر برنامه های شهری و توسعه شهری، مدیریت شهری و زمینه های جذب درآمدهای پایدار شهری، حقوق مدنی و جلب مشارکت اقشار مختلف و توجه به حقوق شهروندی عنوان شده است.
عضو شورای مرکزی سازمان با طرح این سوال که به راستی تا چه حد در توسعه های امروز شهری به مردم و حقوق شهروندی آنها اهمیت داده می شود، پاسخی این چنین می دهد: شاید بتوان ساده ترین حق مردم و شهروندان را از زندگی، دوری از آلودگی های شهری دانست. اما آیا تدبیری برای چگونگی قرارگیری ساختمان و چگونگی تدبیر برای ارتفاع ساختمان که از مسایلی است که ارتباط مستقیم با مولفه های طبیعی هویتی هر شهر دارد اندیشیده می شود یا همه چیز قربانی مسائل اقتصادی شده است؟ و این خود مساله ای است که متاسفانه حقوق شهروندی را نیز خدشه دار کرده است. قابل ذکر است که معماران سنّتی شهرها را بر اساس «رون شهری» بنا می کردند و به تمام مولفه های هویت طبیعی و در واقع به بوم و اقلیم منطقه توجه می کردند. این در حالی است که امروزه فقط توجه به ساخت و ساز در شهرها مد نظر است و نه توجه به بوم و بستر و اقلیم منطقه. و همین موجب شده که چهره تمام شهرها یکسان باشد.
دکتر نصر در نتیجه گیری می نوسید: شاید بتوان اهدافی را که در شهرهای امروز باید به آن دست یافت، ایجاد محیط زیست بهتر برای مردم (به گونه ای که با ایجاد کارآیی بیشتر و ایجاد برابری و عدالت اجتماعی برای مردم همراه باشد)؛ توسعه همه‌جانبه شهر (به گونه ای که از منظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی مدنظر باشد)؛ توجه به ارتقاء عملکرد و زیبایی در ساخت‌وساز (که البته با توجه به محیط مناسب شهروندان برای سکونت و همچنین توجه به هویت معماری و شهرسازی اصیل ایرانی همراه باشد)؛ توجه به برنامه‌ریزی شهری (به‌گونه‌ای که ایجاد تعادل در نحوه استفاده از زمین‌شهری را به همراه داشته باشد) و توجه به ضوابط مربوط به نحوه استفاده از زمین (به گونه ای که در تفکیک و احداث ساختمان‌ها نیز مسائل انسانی مدنظر قرار گیرد)، دانست.
نظرات