استفاده مجدد از آب خاکستری در جهت مصرف بهینه منابع آبی

ایران کشوری با اقلیم عمدتاً گرم و خشک می­‌باشد و در حال حاضر دچار کمبود آب است. در صورت ادامه وضعیت و روند فعلی در کشور، میزان تقاضای آب به دلیل افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی و صنعتی و اجتماعی، افزایش یافته و میزان منابع آب به دلیل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی­‌ها و کاهش کیفیت منابع آب، کاهش می­‌یابد و در نهایت منجر به کاهش سرانه آبی می­گردد؛ کاهش سرانه آبی متعاقباً منجر به بروز و تشدید اختلافات اجتماعی، مهاجرت، محدودیت­های کم­آبی، تنش­های آبی و بروز بحران می­شود. در راستای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب و تامین نیازهای آبی در آینده، اقدماتی همچون مدیریت تقاضا و افزایش آگاهی­های اجتماعی، مدیریت عرضه، اولویت بندی مصارف، استفاده از آب­های برگشتی، افزایش بهره­وری آب و ...، ضروری است. یکی از راهکارهای مهم در این زمینه، بازچرخانی و استفاده مجدد از آب خاکستری می­‌باشد که منجر به کاهش مصرف آب­های سطحی و زیرزمینی می­‌گردد.
همه فاضلاب تولید شده در خانه شامل فاضلاب تولیدی آشپزخانه، حمام و ماشین لباسشویی (به ‌جز فاضلاب توالت) را آب خاکستری گویند که تقریباً ۵۰ تا ۸۰% فاضلاب شهری را تشکیل می‌دهد. آب خاکستری پس از تصفیه، می­‌تواند بسته به نوع و میزان تصفیه اعمال شده، برای مصارف غیر شرب، آبیاری سطحی و زیرزمینی، لباس­شویی و سرویس بهداشتی، مورد استفاده مجدد قرار گیرد. به طور کلی سیستم­‌های بازچرخانی و استفاده مجدد از آب خاکستری شامل چند بخش و واحد اصلی می­‌باشد: ۱- سیستم جمع آوری متشکل از شیرها و لوله­‌ها به منظور انتقال آب خاکستری به بیرون از خانه، ۲- مخزن جمع‌آ‌وری برای نگهداری موقت مقدار زیادی از آب خاکستری، ۳- سیستم­ها و واحدهای مربوط به فرآیندهای مختلف تصفیه همچون آشغالگیر، انوع فیلترها، گندزدایی و ...، ۴- پمپ برای انتقال آب خاکستری تصفیه شده از مخزن جمع‌آ‌وری به مقاصد مورد استفاده. با توجه اینکه عمده کاربرد و استفاده مجدد از آب خاکستری تصفیه شده برای مقاصد آبیاری می­باشد، اغلب یک سیستم آبیاری نیز با سیستم آب خاکستری همراه می­‌باشد.
در کشور ژاپن، تعداد موارد استفاده از سیستم­‌های بازچرخانی آب خاکستری در ساختمان­‌ها رو به افزایش است؛ به طوری‌که این تعداد از ۱۸ مورد در سال ۱۹۶۹ به ۱۰۴ مورد در سال ۲۰۱۰ رسیده است و تعداد کل پروژه­های استفاده مجدد از آب خاکستری در ساختمان­ها از سال ۱۹۶۹ تا ۲۰۱۰ برابر ۳۶۵۴ مورد بوده است. در یکی از پروژه­‌های موفق توکیو که به منظور استفاده مجدد از آب خاکستری در یک مجتمع شامل ساختمان اداری، هتل، مراکز فرهنگی و تجاری انجام شده است، سالیانه ۳۴۵ هزار متر مکعب پساب تصفیه شده حاصل می­‌شود که از این مقدار، ۲۳۰ هزار متر مکعب برای مصارف آبیاری فضای سبز و سرویس­های بهداشتی مورد استفاده قرار گرفته و مابقی سرریز می­گردد. در یک پروژه موفق دیگر که در یک هتل توکیو انجام شده است، سالیانه ۲۱۹ هزار متر مکعب آب خاکستری تصفیه شده بدست می­‌آید که ۳۶ هزار متر مکعب آب آشامیدنی به آن اضافه شده و در مجموع سالیانه ۲۵۵ هزار مترمکعب برای مصارف سرویس­‌های بهداشتی، آبیاری فضای سبز و کارواش مورد استفاده قرار می‌گیرد. [۱]
در کشورهای عربی، افزایش تنش و بحران آبی و تغییرات آب و هوایی، منجر به جست و جوی روش­های کارامد مصرف منابع آبی و تامین آب از طریق فاضلاب تصفیه شده (به خصوص برای بخش کشاورزی)،  گردیده است. مقدار کل آبی که از آب خاکستری تصفیه شده بدست می­‌آید و مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرد، در حدود ۲.۱۷ کیلومترمکعب در سال برآورد شده است. در این مقوله، مصر، سوریه، امارات متحده و عربستان جزو بزرگترین مصرف کنندگان در منطقه محسوب شده و در حدود ۷۵% از حجم آب مورد استفاده مجدد را به خود اختصاص می‌­دهند. [۲]
تجربیات کشورهای فوق الذکر گویای این مطلب است که استفاده مجدد از آب خاکستری، بخش مهمی از مشکل جوامع را حل می‌کند و برخلاف روش‌های کوتاه مدت، در آینده­‌ای دور به عنوان روشی ضروری و غیر قابل تغییر باقی خواهد ماند. از مزایای مهم و اصلی استفاده مجدد از آب خاکستری می­‌توان به حفاظت از آب شیرین، حفاظت از منابع آب سطحی و زیرزمینی و تامین آب اشاره نمود. همان طور که اشاره گردید، ایران کشوری خشک و کم‌آب است و با توجه به رشد جمعیت و منابع محدود آب، باید راهکارهای مناسبی برای استفاده بهینه از منابع، اجرا کند؛ لذا استفاده مجدد از آب خاکستری می‌تواند برای رفع مشکلات کم‌آبی، در کشور ایران بسیار کارآمد باشد.