انقراض گياهان، نابودي ستون فقرات زمين
تعداد تمام گونه‌هاي حيواني و گياهي جهان حدود هشت ميليون برآورد مي‌شود. تازه‌ترين گزارش سازمان ملل حكايت از آن دارد كه يك هشتم اين گونه‌ها در معرض خطر جدي نابودي قرار دارند. همچنين مديركل تشكيلات IPBES معتقد است انقراض گونه‌هاي گياهي و جانوري براي امنيت غذايي، سلامت و كيفيت زندگي در سراسر جهان، يك تهديد جدي به شمار مي‌رود.
به گزارش«پارما» شوراي جهاني تنوع زيستي موسوم به IPBES كه نهادي وابسته به سازمان ملل است در تازه‌ترين گزارش خود هشدار داد كه حدود يك ميليون گونه گياهي و حيواني در سراسر جهان در معرض انقراض قرار دارند و بسياري از آنها ممكن است تا چند دهه ديگر كاملا منقرض شوند.
پژوهشگران سازمان ملل هشدار داده‌اند كه تغيير رويكردها و سياست‌ها در حوزه كشاورزي، مصرف و محيط زيست، ضرورتي عاجل دارد. روبرت واتسون، مدير كل تشكيلات IPBES معتقد است كه انقراض گونه‌هاي گياهي دستكم به همان اندازه تغييرات اقليمي مخاطره‌انگيز است، او هشدار مي‌دهد كه ما انسان‌ها با ادامه وضعيت كنوني بنيادهاي اقتصاد و معيشت خود را نابود مي‌كنيم.
افزايش سرعت انقراض گياهان
سرعت انقراض گياهان طي 250 سال گذشته در اثر فعاليت‌هاي انساني نسبت به سرعت انقراض طبيعي بسيار بيشتر بوده است.
گياهان اكسيژني را كه تنفس مي‌كنيم و غذايي كه مي‌خوريم، فراهم مي‌كنند. آنها همچنين ستون فقرات اكوسيستم‌هاي روي زمين هستند؛ بنابراين انقراض گياهان براي تمام گونه‌ها، اتفاقي بد محسوب مي‌شود. انسان‌ها طي روندي طولاني و بي‌سابقه در 250 ساله گذشته موجب شده‌اند كه تقريبا 600 گونه گياهي از روي زمين محو شود.
تجزيه و تحليل موارد انقراض گياهان در سرتاسر جهان كه به وسيله دانشمنداني از باغ گياهشناسي سلطنتي كيو و دانشگاه استكهلم مستندسازي شده بود، نشان داد كه از زمان انقلاب صنعتي، 571 گونه گياهي شناخته شده به طور كامل از طبيعت ناپديد شده‌اند. اين تعداد بيش از دو برابر مجموع پرندگان، پستانداران و دوزيستاني است كه طي همين دوره زماني منقرض شده‌اند.
انقراض گياهان با سرعتي معادل 500 برابر نرخ‌هاي طبيعي انقراض گونه‌هاي گياهي يا نرخ طبيعي كاهش گونه‌ها قبل از بروز مداخلات بشري اتفاق افتاده است. اگرچه تعداد كمتري از گونه‌هاي جانوري از بين رفته‌اند؛ اما نرخ كاهش آنها حتي بيشتر بوده و حداقل هزار برابر سريع‌تر از نرخ‌هاي طبيعي انقراض است. اين مساله نشاندهنده تاثير عظيم انسان‌ها بر حيات روي زمين است. پژوهشگران در مقاله خود كه در مجله Nature Ecology ; Evolution منتشر شده است، مي‌گويند: انقراض گياهان موجب به خطر افتادن حيات ديگر موجودات، اكوسيستم‌ها و تندرستي انسان‌ها مي‌شود و بايد در برنامه‌ريزي‌هاي حفاظتي مورد توجه قرار گيرد.
پژوهشگران دريافتند كه بالاترين نرخ انقراض گياهان در جزاير مناطق گرمسيري و نيز مناطق داراي آب و هواي مديترانه‌اي رخ داده است. اين مناطق كه معمولا از تنوع زيستي بالايي برخوردار و منزلگاه گونه‌هاي منحصر به‌فرد زيادي هستند؛ اما در برابر فعاليت‌هاي انساني آسيب‌پذيري بيشتري دارند. گونه‌هاي گياهي جنگلي مانند درختان و درختچه‌ها كه در محدوده‌هاي جغرافيايي كوچكي زندگي مي‌كنند مثل آن‌هايي كه در جزاير كوچك محصور هستند، از گونه‌هايي بودند كه احتمال گزارش انقراض آنها بيشتر بود.
پژوهشگران مي‌گويند اين يافته‌ها نشان مي‌دهد كه افزايش در سرعت انقراض مي‌تواند ناشي از همان عواملي باشد كه در تهديد گونه‌هاي گياهي باقيمانده نيز نقش دارند، قطعه قطعه كردن و تخريب پوشش گياهي بومي منجر به كاهش يا از دست رفتن زيستگاه بسياري از گونه‌هاي داراي قلمرو محدود مي‌شود.
كارشناسان امر معتقدند براي توقف انقراض گياهان ما نياز داريم كه تمام گياهان سرتاسر جهان را ثبت كنيم، بازماندگان گونه‌هاي جديد از گونه‌هاي مهمي هستند كه بايد از آنها محافظت كنيم. براي انجام اين كار ما نياز داريم كه از هرباريوم و تهيه راهنماي شناسايي گياهان حمايت كنيم.
ششمين بحران انقراض بزرگ
زمين در حال وارد شدن به دوره اي است كه دانشمندان تحت عنوان ششمين بحران انقراض بزرگ از آن ياد كرده اند، طبق برخي برآوردهاي صورت گرفته نرخ فعلي انقراض گونه‌هاي گياهي صدها برابر بيشتر از سطح نرمال است، اهميت اين مساله بسيار بالاست چرا كه انقراض گونه‌هاي گياهي ديگر اورگانيسم هاي زنده، اكوسيستم‌ها و توانايي انسان براي زنده ماندن را در معرض خطر قرار مي دهد.
حالا تيمي از دانشمندان باغ گياهشناسي سلطنتي لندن و دانشگاه استكهلم اولين تحليل جهاني از ديتاي انقراض گياهان (حاوي اطلاعات 90 هزار گونه گياهي) را انجام داده اند و متاسفانه نتايج آن نااميدكننده است.
براساس اين پژوهش كه نتايج آن در نشريه بوم شناسي و تكامل منتشر شد، 571 گونه گياهي طي 250 سال گذشته به كلي از بين رفته اند كه اين رقم بيش از دو برابر تعداد پرندگان، پستانداران و دوزيستاني است كه در همين بازه منقرض شده اند.
علاوه بر اين، محققان مي گويند گياهان با نرخي 500 برابر بيشتر از نرخ نابودي شان پيش از مداخله انسان، به سمت انقراض پيش مي روند. در واقع حدود يك سوم از 90 هزار گونه گياهي تحليل شده توسط اين تيم به نوعي در خطر انقراض قرار دارند.
كارشناسان مي گويند درست است كه انقراض بخشي از چرخه طبيعي به شمار مي‌رود، اما انسان به انقراض گونه‌ها سرعت بخشيده است و گونه‌هاي در معرض خطر را افزايش مي‌دهد، به عنوان مثال بر اساس گزارش صندوق جهاني حيات وحش، در سوئيس گسترش مناطق زيركشت درختان سريع الرشد توسط انسان به جاي جنگل‌هاي طبيعي مانع شكل گيري چرخه زيستي جانوران مي‌شود و به همين دليل انقراض گونه‌هاي اكوسيستم را سرعت مي‌بخشد. به عنوان مثال گونه گياهي لاله واژگون در ايران به علت چيدن آنها از طبيعت و فروش آنها به عنوان گل زينتي در خطر انقراض است.
پيمان تجارت بين‌المللي گونه‌هاي گياهان در معرض خطر
(CITES) پيمان تجارت بين‌المللي گونه‌هاي جانوري و گياهان وحشي در معرض خطر انقراض در سال 1973 ميلادي امضا شد.
هدف از اين معاهده اطمينان از آن است كه تجارت حيوانات وحشي و گونه‌هاي گياهي ارزشمند و در خطر انقراض، بقاي آنها را تهديد نكند. امروز بيش از 3 هزار گونه جانوري و گياهي در فهرست حفاظتي CITES ثبت شده‌اند و بر تجارت آنها نظارت مي‌شود. اجلاس‌هاي CITES دو ساله است و در آن تصميماتي گرفته و قطعنامه‌هايي صادر مي‌شود كه مقررات اجرايي كنوانسيون هستند و از طرف كشورهاي عضو اجرا مي‌شوند كه برخي از گونه‌هاي جانوري ايران نيز در فهرست CITES قرار دارد.
ايران جزو كشورهاي برتر در حوزه حفظ گياهان كمياب
رئيس موسسه تحقيقات جنگل‌ها مراتع و آبخيزداري كشور روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمي ايرنا گفت: در دنيا براي حفاظت از تنوع زيستي به خصوص گياهان دو روش وجود دارد، روش اول CITO يا حفاظت از رويشگاه است كه متولي آن دو سازمان جنگل ها مراتع و آبخيزداري و حفاظت محيط زيست است. روش دوم خارج از رويشگاه است به اين معنا كه گياهان در معرض خطر را خارج از رويشگاه حفظ مي كنند.
عادل جليلي افزود: موسسه تحقيقات جنگل‌ها مراتع و آبخيزداري در هر دو روش فعاليت دارد و طرح جامع ملي در خصوص حفظ گياهان طراحي شده كه 5 طرح بزرگ ديگر در زير مجموعه آن شگل گرفته و در حال اجرا است. مهمترين آنها «تعيين جايگاه حفاظتي گونه‌هاي گياهي ايران» است كه بر اساس شاخص‌هاي تعريف شده اتحاديه بين‌المللي حفاظت از طبيعت (IUCN)) موسسه تمامي گونه‌هاي گياهي را مانيتور و پايش مي‌كند.
جليلي تصريح كرد: در اين پايش گونه‌هاي در معرض كاهش و خطر مشخص مي شود، در 15 سال گذشته موسسه RED DATA اين اطلاعات را به چاپ رسانده بود كه اكنون موسسه در حال به روز رساني اين اطلاعات است تا دو سازمان جنگل ها، مراتع و آبخيزداري و حفاظت محيط زيست بر اساس اين اطلاعات درباره جلوگيري از بهره برداري و مديريت خاك برنامه ريزي كنند.
رئيس موسسه تحقيقات جنگل ها و مراتع كشور با بيان اينكه پايش و به روز رساني اطلاعات پروژه ملي است، عنوان كرد: ايران يكي از كشورهاي داراي گونه هاي انحصاري فراوان است و اكثر اين گونه ها نادر و جمعيت كمي دارند. بنابراين با كوچك ترين تخريب عرصه هاي منابع طبيعي اين گونه ها حذف مي شوند در نتيجه با انجام اين پروژه وضعيت گونه هاي گياهي مشخص مي شود.
جليلي اظهار داشت: 8 هزار گونه گياهي به طور طبيعي در كشور رويش دارد كه از اين تعداد 2 هزار و 300 گونه و زيرگونه به صورت انحصاري و نادر است كه در هيچ نقطه اي از كره زمين وجود ندارد. اين تعداد در اولويت پايش و بررسي قرار دارند، به عنوان مثال شمشاد دچار آفت شده و به شدت بنا به دلايل مديريتي، تغيير اقليمي و زيست شناختي در حال كاهش است كه در پايش دلايل آن مورد بررسي قرار مي گيرد و ميزان كاهش آنها در 10 سال گذشته مشخص مي شود. پس از آنها گونه هايي كه بومي نبوده اما داراي ارزش اقتصادي هستند مورد بررسي قرار مي‌گيرند.
به گفته وي ايران جزو كشورهاي مطرح در دنيا است كه برنامه منسجم براي حفظ گونه هاي گياهي خود دارد.
اطلاعات قرمز سال آينده منتشر مي شود
وي تصريح كرد: حفاظت از گونه هاي گياهي خارج از رويشگاه و حفظ بذر عملا وظيفه موسسه تحقيقات است و روش حفظ آن باغ ملي گياهشناسي ايران و باغ هاي اقماري است كه در استان ها قرار دارد و گونه هاي در معرض انقراض در آنها نگهداري مي‌شود.
رئيس موسسه تحقيقات جنگل ها مراتع و آبخيزداري گفت: در باغ ملي گياهشناسي بانك ژن منابع طبيعي ايران قرار دارد كه بذرها در سردخانه آن نگهداري مي شوند و سالانه مي توان از آنها استفاده كرد و در صورت از بين رفتن گياه مي توان دوباره آن را احيا كرد.
به گفته وي كتاب اطلاعات قرمز (Red Data) كه به زبان انگليسي در سال 78 منتشر شده بود، سال آينده با توجه به اطلاعات 10 سال گذشته توسط محققان ايراني منتشر مي‌شود و تمامي اطلاعات آن در خصوص گياهان به روز رساني شده است.
جليلي عنوان كرد: در اين كتاب به شاخصه هاي كاهش گياهان از جمله تغيير اقليم، دوره خشكسالي و ضعف مديريتي، تبعات پروژه هاي عمراني، برنامه هاي توسعه اي و تغيير كاربري اراضي اشاره شده است.
بانك بذر 1400
رئيس موسسه تحقيقات جنگل ها مراتع و آبخيزداري عنوان كرد: در پروژه «بانك بذر 1400»، 3 هزار 500 گونه انحصاري، نادر و در خطر انقراض كه از نظر اقتصادي و دارويي نيز حائز اهميت هستند، به بانك ژن يا همان بانك بذر منابع طبيعي منتقل مي شود.
وي ادامه داد: در دو سال گذشته هزار و 200 گونه به بانك ژن منتقل شده است كه اقدامات بسيار بزرگي است، حدود 60 محقق اين گياهان را در مناطق سخت و صعب العبور جنگلي و كوهستاني جمع آوري كرده اند.
تغيير اقليم و مهاجرت گياهان
جليلي با اشاره به دلايل به خطر افتادن گياهان، گفت: تغيير اقليم در كشورهايي كه در مرز گرم و معتدل قرار دارند به شدت خود را نشان مي‌دهد و به هم خوردن سيستم بارندگي و افزايش دما تهديدي جدي براي گياهان است و دراز مدت «مهاجرت گياهان» اتفاق مي‌افتد.
وي با اشاره به پديده مهاجرت گياهان ادامه داد: در صورت تغيير اقليم و افزايش دما گياهان از ارتفاعات پايين به بالا حركت مي كنند و از عرض هاي جغرافيايي پايين به عرض جغرافيايي بالا مي روند و تنها اقدام در خصوص تغيير اقليم سازگاري است، به طوري كه بايد ميزان فشار بر منابع طبيعي كاهش يابد.
رئيس موسسه تحقيقات جنگل ها، مراتع و آبخيزداري توضيح داد: عرصه هاي منابع طبيعي همچون جنگل و مرتع به خودي خود به دليل تغيير اقليم دچار مشكل هستند و ما بايد اين فشار را كاهش دهيم، يكي ديگر از تهديدات بزرگ تغيير كاربري اراضي است كه بيشتر در عرصه‌هاي مرتعي اتفاق مي‌افتد و در آن زمين را شخم مي زنند و گياهان را به خطر مي‌اندازند.
وي ادامه داد: احداث جاده ها، ساختمان سازي، پروژه هاي توسعه‌اي و اشتغالزايي كه با تغيير كاربري اراضي و بدون مطالعه لازم انجام مي‌شود كه منجر به تخريب سرزمين مي شود. ما بايد برنامه‌هاي توسعه‌اي را به گونه‌اي پيش ببريم كه كمترين نياز را به آب و زمين داشته باشند.
جليلي عنوان كرد: در دنيا نيز اولين تاثير هر حركت توسعه اي روي منابع طبيعي است اما ابتدايي و كم هزينه ترين روش اصلاح و تغيير راهبرد توسعه در كشور است كه نياز به برنامه ريزي كلان در سطح تمامي وزارتخانه ها دارد.
لینک اصل خبر در سایت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان
نظرات