باید به کرونا به‌مثابه فرصتی برای اصلاح رویه‌ها و ...

دبیر کنفرانس نهمین کنفرانس ملی و دومین کنفرانس بین المللی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، توسعه پایدار و شهرهای آینده، بحران کرونا را به فرصتی بی بدیل تشبیه کرد که مجموعه‌های شهری و نهادهای خدمت رسان و دولت می توان با استفاده از آن به اصلاح رویه‌های سنتی و به‌روزرسانی خود برای آمادگی در تقابل با آینده و بحران‌های جدید اقدام کنند.

به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شورای شهر مشهد، محمدهادی مهدی‌نیا در کارگاه شهر هوشمند و همه‌گیری کووید 19 در تشریح وقایع رویداده از ابتدای دوره کرونا تا امروز گفت: در ایران مانند بیشتر جوامع بشری، آمادگیهای لازم قبل از بحران نداشتیم و در حین بحران و تا امروز اشراف بیشتری برای نحوه مواجهه با این پاندمی ایجاد شده است.

وی یادآور شد: از منظر مدیریت شهری یک مواجهه چندبعدی با کرونا داشتیم که مهمترین آن در گام نخست، موضوع بهداشتی و کمک مدیریت شهری به قطع زنجیره انتقال بود. نکته اینکه مدیریت شهری در کشورهای مختلف آموختن در حین اجرا را آزمودند. هرچند اموری مانند ضدعفونی اماکن و فضاهای شهری و شبکه حمل‌ونقل و... در تمام شهرهای یکسان بود اما مدیریت شهری مشهد مانند بسیاری شهرهای جهان در کنار موضوع بهداشتی اقدامات دیگری انجام داده ازجمله به امور اجتماعی ورود کرد. هرچند کرونا برای فقیر و غنی تفاوت قائل نمی‌شود اما در سطوح درآمدی مختلف، آسیب‌ها بسیار متفاوت خواهدبود. لذا مدیران شهری تلاش فراوانی برای تامین بسته‌های حمایتی معیشتی و بهداشتی برای خانوارها و کسب و کارها انجام دادند.

به گفته وی، در مشهد نیز رزومه بسیار خوبی در حمایت از اقتصاد شهر و کسب‌وکارها و کمک به اقشار فرودست به‌ویژه جامعه کارگری زیرمجموعه شهرداری که حدود 20 هزار نفر را به طور مستقیم و غیرمستقیم شامل می‌شود به ثبت رسید.

رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر مشهد ادامه داد: موضوع دیگر در این دوره که چالشی جدید برای شهر به‌همراه داشت آموزش شهروندی بود. در روزهای ابتدایی نحوه ارائه اطلاعات درست به شهروندان از طریق ابزارهای در دسترس و رسانه‌های معتبر انجام شد تا به ارتقای سطح آگاهی‌های مردم در مورد مسئولیت‌های شهروندی و قطع زنجیره انتقال کمک کند.

مهدی‌نیا ادامه داد: انتقال امور اجرایی به فضای مجازی و ارائه آموزش مداوم همکاران برای مدیریت فضای کار و مواجهه با شهروندان نیز از اقداماتی بود که مشابه اکثر کشورها در دستور کار ما قرار گرفت.
معضل نبود مدیریت یکپارچه در شهر
به گفته استاد دانشگاه آزاد اسلامی، در دوره بحران کرونا، یکی از وظایف اصلی در شهرها، کمک به مراکز پزشکی است که در خط مقدم مواجهه با پاندمی قرار دارند و در شهرهای دارای مدیریت یکپارچه شهری، این مهم به‌خوبی و به‌موقع انجام شد. در مشهد اما هرچند از این مدیریت یکپارچه بی‌بهره‌ایم، مدیریت هماهنگ شهری را دنبال کرده مصوباتی برای کمک‌های نقدی و تجهیزاتی به مراکز درمانی و همچنین تأسیس کارخانه تولید مواد شوینده با به‌کارگیری نیروهای شاغل در بدنه شهرداری داشتیم.
تغییرات بنیادی در جهان پس از کرونا!
مهدی‌نیا تأکید داشت باید در پژوهش‌های آینده‌نگاری، به‌دوران پس از بحران توجه ویژهای داشت و برخی آینده‌پژوهان از این روزگار کنونی به عنوان پارادایم شیفت یادخواهندکرد چراکه برای دهه‌ها زندگی بشر به‌پیش و پس‌ازاین بحران تقسیم خواهد شد.

وی با ذکر مثالی گفت: در علم شهرسازی اصل تعاملات شهروندان و حضورپذیری ایشان در فضاهای اصلی و اجتماعی شهر بسیار مهم تلقی شده و سبب افزایش ضریب امنیت عمومی می‌شود اما در حال حاضر به‌ناچار همه را از این حضور برحذر می‌داریم چراکه امروز این حضور سبب ناامنی است. مطمئناً در پساکرونا برخی مفاهیم مهم دستخوش تغییر خواهد شد باید ببینیم تکنولوژی و شهر هوشمند و فضای مجازی قرار است چقدر به ما کمک کنند.
فواید بحران!
دبیر کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در ادامه گفت: نیمه پر لیوان در این بحران البته بسیار امیدوارکننده است. به جبری که ایجاد شده بود توسعه زیرساخت‌های تکنولوژیک در کشور سرعت گرفته و می‌بینیم امروز به‌عنوان‌مثال چنین کنفرانسی با تعداد بالای مشارکت‌کنندگان، به‌طور مجازی و بودن کمترین مشکلی برگزارشده است.

مهدی نیا افزود: در بحث آموزش و امور کاری نیز امور الکترونیکی به سرعت رایج شده و پاسخگویی در دولت الکترونیک و حکمرانی شهری در بستر تکنولوژی صورت می‌گیرد. مطمئناً در آینده دولت‌های محلی و شهرداری الکترونیک بیشتری خواهیم داشت که کمک می‌کند به توسعه شهر هوشمند و مدیرت دقیق‌تر مسائل شهر.
نگاه مثبت به پساکرونا
مهدی‌نیا با تأکید بر این نکته که بشریت در تنگنا به خلاقیت می‌رسد و بحران سبب تحولات بزرگ می‌شود یادآور شد بیشترین توفیق تکنولوژی تولید سلاح در جنگ‌های جهانی به وقوع پیوست، پس پاندمی کرونا هم قابلیت دارد بشریت را چند گام روبه‌جلو جهش دهد.

وی ادامه داد: یکی از شعارهای اصلی مدیریت شهری مشهد تحقق شهر هوشمند بوده و این مهم محیطزیست، اقتصاد، حکمرانی و شهروند هوشمند را شامل می‌شود. رسیدن به چنین شهری نیازمند توسعه زیرساخت‌هاست. دقت کنید که با هیچ ابزاری امکان نفوذ گوشی هوشمند به درون تمام خانواده‌ها و منازل نبود مگر باقدرت پاندمی. امروز جامعه برای همراهی با خدمات الکترونیک در حوزه‌های مختلف آمادگی بیشتری دارد. جالب‌تر آنکه در ادارات ما پاسخگویی تلفنی تعریف‌شده نبود و هیچ کارمندی حاضر نبود از راهدور به ارباب‌رجوع پاسخگویی کند اما امروز خدمات اداری از طریق شبکه‌های الکترونیکی ارائه می‌شود. این موارد را می‌توان به‌عنوان فرصت پیشرفت و تغییر برشمرد.
لزوم توجه بیشتر به فناوری و اطلاعات
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر مشهد با تأکید بر اینکه در عصر پساکرونا نقش فنّاوری‌های نوین در زندگی بشر پررنگتر خواهد شد، گفت: ما به استقبال آینده رفته‌ایم در این مسیر، کارخانه نوآوری مشهد به عنوان دومین کارخانه در کشور با احیای یک کارخانه قدمی راه‌اندازی شده تا برای حل مسائل شهری به کمک شهر بیاید. همچنین رصدخانه شهری در این کارخانه برای گردآوری و پایش اطلاعات شهر آن پیش‌بینی‌شده تا برای اولین بانک اطلاعاتی جامعی از شهر مشهد گردآوری شود.

مهدی نیا در ادامه بیان کرد: روزی که مدیریت شهری مشهد برای توزیع 300 هزار بسته معیشتی در موج اول کرونا بین یک‌میلیون نفر مناطق کم برخوردار شهر اقدام کرد به احیای مدیریت هماهنگ شهری پرداخته و دستگاه‌های مختلف با مدیریت شهرداری پای‌کار آمدند.
در این هنگام بود که مشخص شد بانک‌های اطلاعاتی نهادهای مختلف خدمات‌رسان دارای اطلاعات موازی و تکراری بسیار بودند چراکه هیچ‌گاه این دستگاه‌ها اقدام به همسان‌سازی اطلاعات خود نکرده بودند. اگر این اطلاعات جمع‌بندی شود می‌توانیم از گروه‌های هدف حمایتی بانک اطلاعات دقیقی داشته باشیم تا در بحران‌های جدید بتوانیم قوی‌تر و سریع‌تر عمل کنیم. رصدخانه شهری مشهد با گردآوری اطلاعات مختلف از شهر و شهروندان می‌تواند چنین نقشی برعهده بگیرد.

بازنگری در سامانه‌های مدیریت بحران از ضروریات پساکروناست

علی عسگری عضو هیات علمی دانشگاه یورک کانادا نیز در این کارگاه گفت: بدی بحران ایجاد مشکل است و خوبی آن ایجاد فرصت برای تغییرات مثبت و روبه جو با نگاه به آینده. بحران کرونا عملاً یک بحران شهری است که بیشتر صدمات آن در زندگی شهری بوده و این می‌تواند یک فرصت اصلاح روندهای گذشته باشد. هرچند راه‌حل دیگری نیز وجود دارد که فراموش کردن بحران و پی گرفتن مسیر گذشته است مانند تجربیات درس نگرفته از زلزله‌ها!

وی توضیح داد: یکی از ایراداتی که در بحران کرونا به چشم آمد ایجاد گسستگی بین نظام موجود مدیریت بحران و نظام‌های تئوریک شناخته‌شده بود. نظام مدیریت بحران معمولاً داری سازمانی تشکیلاتی در کشور است. اما کرونا به‌واسطه موضوع بهداشتی آن بیشتر به سازمان بهداشت محول شده که از چارچوب‌های مدیریت بحران بهره نمی‌برند. این‌گونه بخش عمده‌ای از سازوکار طراحی‌شده مدیریت بحران در کشور بلااستفاده ماند. البته دلیل این واگذاری تخصصی بودن موضوع بود اما اگر این بحران مانند سیل و زلزله کوتاه‌مدت باشد این اقدام درست بود. در بحرانی که از یک سال فراتر رفته سپردن مدیریت به ‌نظامپزشکی سبب چنین مخاطراتی شده و اقتصاد، کنترل، جابجایی، آموزش و... دچار بحران شده و این گسستگی به بسیاری کشورها آسیب رساندهاست. پس باید نظام مدیریت بحران در سطوح ملی و منطقه‌ای و شهری موردبازنگری قرار گیرد. در مشهد نیز می‌توان از همین امروز به فکر تشکیل تیمی باشند تا درپی طرحی برای چگونگی استفاده از فرصت‌های ایجادشده باشد.
ضرورت گردش آزاد و سریع اطلاعات
به گفته عسگری یک از اصول مدیریت بحران اصل هماهنگی بین دستگاه‌هاست که در نظام‌های متمرکز این هماهنگی تا حدی می‌تواند بیشتر باشد. نکته مهم اما اطلاع‌رسانی و دسترسی به داده‌ها در بحران است. در دوره بحران به دست‌آوری اطلاعات، تحلیل و ارزیابی و انتقال آن‌ها باید به‌سرعت بالا انجام شود. در بسیاری کشورها ازجمله کانادا به دلیل حفاظت از حریم و اطلاعات شخصی، امکان توزیع سریع اطلاعات وجود ندارد. حوزه استفاده از اطلاعات شخصی افراد بسیار محدود است و درواقع در هنگام بحران رعایت حریم شخصی دردسرآفرین است.

وی گفت: با همه این‌ها می‌توان مطمئن بود احتمال اینکه جوامع تصمیم بگیرند به حالت قبل برگردند بسیار کم است. بسیاری گروه‌ها که به‌ضرورت وارد کارهای مجازی شدند امروز حاضر نیستند به گذشته برگردند. مسافرت‌های راه دور برای کنفرانس‌ها و سخنرانی‌ها حذف‌شده و این‌ها فرصت است. اما باید جلوی سوءاستفاده از شرایط و تغییر بستر گرفته شود.