۹ میلیون موتور سیلکت فرسوده داریم
اگر تا پیش از این فکر می‌کردید سازمان حفاظت محیط زیست می‌تواند در برابر همه منابع آلودگی هوا بایستد و جلوی انتشار حداکثری گازهای سمی و ذرات معلق را بگیرد، این گفت‌وگو را بخوانید تا بدانید مهم‌ترین ناظر محیط‌زیستی کشور، تنها و تنها یک پایش‌کننده گزارشگر است و اختیاری جز این ندارد.
قصه پرغصه آلودگی هوا هر سال تکرار می‌شود اما هنوز جنگجویی برای مقابله با انبوه آلاینده‌های جوی پیدا نشده است. محیط‌زیست انسانی کشور عرصه زندگی ۸۳ میلیون ایرانی است. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت هر سال حدود ۴۰ هزار ایرانی جان‌شان را بخاطر اثرات مستقیم آلودگی هوا از دست می‌دهند و صدها هزار نفر دچار بیماری می‌شوند. خسارات اقتصادی این پدیده شوم هر سال بد و بدتر می‌شود اما هنوز یک جنگجوی تمام‌عیار در برابر این معضل نداریم.
در چنین شرایطی برای چیستی و چرایی دامنه فزاینده آلاینده‌های جوی، سراغی از عیسی کلانتری، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست گرفتیم. او البته به همشهری می‌گوید قوانین هوای پاک مصوب‌شده در ایران آن‌قدر سطح بالاست که قابلیت اجرا ندارد. عیسی کلانتری همچنین برای نخستین بار در این گفت‌وگو نام «نیروگاه مازوت‌سوز» تهران را اعلام کرده است.
به مناسبت روز هوای پاک، نسخه جدیدی از انبوه قوانین، برنامه‌ها و دستورالعمل‌های مقابله با آلودگی هوا توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست رونمایی شد. با وجود ده‌ها مصوبه و طرح قبلی، این اقدام چه جایگاهی دارد؟ آیا دوره روکردن برنامه‌ها و طرح‌های جدید به پایان نرسیده که دوره عمل به آنها آغاز شود؟
ما یک قانون هوای پاک داریم که بسیار پیشرفته و متقن است تا آن حد که شاید اجرای کامل آن در کشورهای جهان سوم شدنی نباشد. طی ۲ سال اخیر هم به مناسبت روز هوای پاک، روند اجرای آن در مواجهه با آلودگی هوا و نحوه برخورد دستگاه‌های مختلف با آلاینده‌ها بررسی و شفاف‌سازی می‌شود. در پاسخ به شما باید بگویم که نه؛ این تعداد برنامه‌ها و مصوبات زیاد نیست. ما کشور جهان سومی هستیم که می‌خواهیم قانون کشورهای پیشرفته را اجرا کنیم. البته قانون است و لازم‌الاجرا اما موانع جدی نیز وجود دارد. مثلا ۱۱ میلیون موتورسیکلت در کشور داریم که ۱۰ میلیون آن کاربراتوری است و ۹ میلیون آنها مشمول شرایط اسقاط می‌شود. طبق قانون باید اینها متوقف شوند. حالا باید تکلیف قانونی را اجرا کنیم یا اجازه دهیم این ۹ میلیون موتورسیکلت در کشور تردد کنند و معیشت‌شان را تامین کنند که به این وسیله آلاینده گره خورده است؟ این مسئله بسیار پیچیده است. مثلا قانون هوای پاک گفته که کامیون بالای ۲۰ سال فرسوده است، پس تردد نکند و اسقاط شود؛ در شرایطی که ۹۰ درصد کامیون‌های کشور بالای ۲۰ سال هستند. وقتی جایگزینی برای اینها نباشد و متوقف‌شان کنیم، حمل بار کشور فلج می‌شود.
دقیقا استدلال شما در سال‌های ابتدایی دهه ۸۰ هم شنیده می‌شد که می‌گفتند پیکان خودروی کف جامعه است و باید مردم با آن امرار معاش کنند. اما سازمان حفاظت محیط‌زیست بر ادعایش درباره مرگ‌آور بودن پیکان با قوت ایستاد و نگذاشت پیکان به آلوده‌کردن هوا ادامه دهد.
ببینید؛ در آن روزها هر خودرویی که وارد کشور می‌شد ۷ خودرو اسقاط و از رده خارج می‌شد. سالی ۵۰ هزار خودرو وارد کشور می‌شد و ۳۵۰ هزار دستگاه اسقاط می‌شد. اما در سال‌های اخیر بارها مجلس جلوی واردات خودرو را گرفته و اسقاطی هم صورت نمی‌گیرد. شما مسائل را بزرگ‌تر از اینکه می‌گویید، ببینید. برنامه دولت آقای روحانی قبل از روی کار آمدن ترامپ این بود که سالی ۷۰ هزار کامیون جدید وارد کشور شود. البته تولید هم بسیار کم بوده و هست و نهایتا سالی ۳ هزار دستگاه کامیون ایرانی داریم. با این برنامه قرار بود ظرف ۵ سال صنعت حمل‌ونقل بار کشور متحول شود. برای این کار ۷ میلیارد دلار بودجه سالانه نیاز بود. ما به تحریم خوردیم. درآمد ارزی کشور به سرعت کاهش پیدا کرد. قرار بود سالی ۵ هزار اتوبوس نو وارد کشور شود که یک میلیارد دلار بودجه نیاز داشت اما تحریم نگذاشت قدمی برداریم.
البته تحریم اثر خودش را گذاشته و باید از معیشت جامعه و قشر ضعیف به‌ویژه در این شرایط حمایت صورت بگیرد. اما نه سازمان محیط‌زیست و نه حتی دولت نتوانستند در امر مدیریتی موفق باشند. بزرگ‌ترین مثالش هم ترخیص همین ۸۰۰ هزار موتورسیکلت فرسوده رسوبی در پارکینگ‌هاست. اینها بی‌شک بدترین صدمه را به کیفیت هوا وارد می‌کنند.
اجازه بدهید همین‌جا این خبر را اعلام کنم که دادستانی به موضوع ترخیص ۸۰۰ هزار موتورسیکلت فرسوده ورود کرده تا جلوی ترخیص را بگیرد. حتی وضع این موتورها طوری است که قابل استفاده هم نیستند. کشوری مثل ایران درآمدهای ملی‌اش طوری نیست که بتواند قانون هوای پاک را اجرا کند. البته ما گزارش‌های نظارتی خود را خواهیم داشت اما فناوری‌های رایج کشور پاسخگوی استانداردهای برتر جهان نیست. همچنین توان کشور برای نوسازی ناوگان آلاینده کافی نیست. بدین ترتیب وقتی هوا سرد و ساکن باشد و باد کمتر از ۳ متر بر ثانیه بوزد، آلودگی هوا در شهرهای بزرگ رقم می‌خورد. البته پلیس نباید با ترخیص ۸۰۰ هزار موتورسیکلت زمینه آلودگی هوا را فراهم کند و می‌تواند حداقل جلوی اتوبوس‌ها و کامیون‌های دودزا را بگیرد.
آقای کلانتری اجازه بدهید موضوع را به شکل دیگری مطرح کنم. وقتی جنگلی یا تالابی در معرض خطر قرار می‌گیرد، حتی وقتی حیات وحش با خطر شکار بی‌رویه روبه‌رو می‌شود، فردی به اسم محیط‌بان برای حفظ محیط‌زیست طبیعی و دریایی قد علم می‌کند و سازمان شما نیز از آن حمایت می‌کند. اما در بحران همه‌گیر و مهلک آلودگی هوا پلیس محیط‌زیست نداریم. چرا شما در این زمینه اقدام نمی‌کنید؟
مسئول محیط‌زیست در شهرها باید شهرداری‌ها باشند. سازمان محیط‌زیست تنها در حلقه ارتباط با سازمان شهرداری‌ها و وزارت کشور می‌تواند موثر باشد. وظیفه ما تنها و تنها رصد و گزارش آلایندگی شهرهاست.
البته این درست نیست. طبق قانون هوای پاک و مصوبه سال۹۳ هیات دولت، سازمان محیط‌زیست یکی از موثرترین نهادها در کنترل آلودگی هوای شهرهاست. بزرگ‌ترین مثالش هم تعیین حدود و نظارت بر معاینه فنی وسایل نقلیه است. سازمان شما از سال ۹۶ هم این مصوبات را برای بهبود هوای شهرها اجرا کرده است. اما موضوع این است که سازمان حفاظت محیط‌زیست هیچ نظارتی بر خودروهای دارای معاینه فنی انجام نمی‌دهد تا معضلات کاتالیست اجاره‌ای و قطعات بی‌کیفیت که سهم بالایی در آلایندگی دارند، رفع شود.
اینجاست که پلیس راهنمایی و رانندگی باید وارد شود. ما پایش‌کننده هستیم و تا جایی که بتوانیم کار خود را انجام می‌دهیم. مثلا ۴۰۰ هزار موتورخانه در ساختمان‌های دولتی داریم که برای نظارت بر آنها قرار است از بسیج کمک بگیریم. چون کل پرسنل ما به‌جز محیط‌بان‌ها، ۳ هزار نفر در سراسر کشور است. هزار نفر هم کارشناس داریم. باید جلسه بگذاریم با فرماندهان بسیج که موتورخانه‌های آلاینده را به فرمانداری‌ها گزارش کنیم. با این ادغام شاید بتوانیم ۵ درصد آلودگی هوای کشور را کم کنیم. قبلا صنایع آلاینده را طبق قانون جریمه می‌کردیم و مبلغ آن را به شهرداری‌ها و استانداری‌ها می‌دادیم. مجلس سال ۹۸ تصویب کرد یک‌سوم این مبالغ برای بهبود وضع محیط‌زیست به صندوق محیط‌زیست برود. البته از این محل ۶۰۰ میلیارد تومان پول دریافت کردیم و در قالب وام بلاعوض به واحدها برای نوسازی دادیم. طی سال‌های اخیر ۱۲ هزار واحد آلاینده در شهرهای کشور شناسایی کرده‌ایم که با ۱۰ هزار میلیارد تومان قرار است نوسازی و نصب فیلتر انجام دهند و وضع محیط‌زیست بهبود پیدا کند.
البته من درباره اعمال نظارت بر خودروهایی که معاینه فنی گرفته‌اند، پاسخم را نگرفتم. در کاهش آلودگی هوا به جنگجویانی نیاز داریم که ننشینند و بگویند کار ما فقط پایش و گزارش است.
ما طبق قانون باید عمل کنیم. این در وظیفه من نیست که بروم و مقابله کنم با آلاینده‌ها. بگذارید قوه قضاییه در این عرصه بجنگد. وقتی اعلام می‌کنیم این نهاد و آن واحد آلودگی دارد، کار برخورد با نهاد قضایی است. ما حتی در پایش خودمان هم ضعیف هستیم. برای پایش همه دانشگاه‌های کشور را فراخوانده‌ایم تا از نظر علمی تقویت شویم. امیدواریم با بودجه صندوق محیط‌زیست یعنی ۱۵۰ میلیارد تومان در هر سال بتوانیم واحدهای آلاینده را دقیق‌تر شناسایی کنیم.
توان سازمان محیط‌زیست کم نیست. شما عضوی از هیات دولت هستید. دولت با هشدار شما مازوت‌سوزی را کم و کمتر کرد.
در بحث مازوت‌سوزی و سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها باید حاکمیت تصمیم بگیرد و از توان من خارج است؛ اینکه دمای منازل با مصرف گاز بالا ۲۴ درجه باشد و نیروگاه برای برقش مازوت بسوزاند یا برق قطع شود و مازوت کمتر بسوزانند. به هر حال ما کار خودمان را انجام می‌دهیم، تصمیم‌گیران و مردم باید قدم‌های بعدی را بردارند.
حاضرید نام آن نیروگاهی که در تهران مازوت می‌سوزاند و شما هیچ‌گاه اسمش را اعلام نکردید، حالا برای نخستین‌بار برای مخاطبان همشهری اعلام کنید؟
تا ۲ ماه پیش و قبل از اوج‌گیری آلودگی، نیروگاه بعثت در قلب تهران مازوت می‌سوزاند. البته آلاینده سولفور در هوا منتشر می‌کرد و بالا می‌رفت و به تنفس مردم وارد نمی‌شد. اما در زمستان این موضوع فرق دارد. وقتی باد نباشد، این سولفورها در چند کیلومتری خود نیروگاه باقی می‌ماند و هوا آلوده می‌شود. باید مازوت‌سوزی داخل شهرها به‌طور کلی منتفی شود. البته مازوت‌سوزی منبع بخشی از آلودگی‌هاست. اما در هر صورت زیرساخت‌های ما برای اجرای قانون هوای پاک و بهبود هوای کلانشهرها مناسب نیست.
*منبع: شماره ۸۱۵۰ روزنامه همشهری | گفتگو از : سیدمحمد فخار و زهرا رفیعی
نظرات