نگرشی راهبردی بر زیست پذیری و تعاملات اجتماعی سازگار با کرونا

عماد مطالبی مشاور کمیسیون‌های عمران و توسعه شهری؛ و بهداشت، محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر رشت و کارشناس امور شهری اظهار داشت: محیط‌های شهری با مشارکت شهروندان باید پویایی خود را تا حد امکان، با رعایت اصول پیشگیرانه و افزایش تعاملات اجتماعی سازگار با کرونا حفظ و بهبود بخشند.

عماد مطالبی دانشجوی دکترای تخصصی جغرافیا و برنامه ریزی شهری و کارشناس پایش اداره حفاظت محیط زیست شهرستان رشت در یادداشتی نوشت: هرشهری تجلی فضای نظام‌های زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی حاکم بر آن است [1] میزان موفقیت فضاهای شهری با میزان استفاده از آن فضا و حضور انسان در آن متناسب است.

به طور کلی فضاها و محیط‌های شهری باید به گونه ایی طراحی و برنامه ریزی شوند تا بتوانند تعاملات اجتماعی در سطوح مختلف را افزایش دهند. شهر به عنوان مکانی مناسب و زیست پذیر مطرح شود و به جای افتراق و جدایی، در پی افزایش تعاملات اجتماعی و همبستگی انسان‌ها باشد.

اما آنچه امروزه در اغلب این فضاها با آن روبرو هستیم، فاقد چنین ویژگی‌هایی است. از این رو تمام برنامه ریزان شهری به دنبال ایجاد محیط‌های تعاملی برای شهروندان هستند تا بتوانند زیست پذیری شهری را افزایش دهند. تعاملات اجتماعی در یک فضای شهری بازتاب نوع فعالیت‌ها و اتفاقاتی است که در فضای شهر رخ می‌دهد. هر چه فضای شهری مطلوب‌تر باشد، فعالیت‌ها، ارتباطات و تعاملات بیشتری در آن صورت می‌گیرد. و به مراتب مدت زمان حضور افراد در این فضا، افزایش می‌یابد. [2]

با توجه به گستردگی فضاهای شهری در سطح کلانشهر ما شاهد رشد جمعیت در این حوزه هستیم تمرکز موجود در کلانشهرها سبب شده که مناطق پیرامونی توسعه نامتوازن داشته باشند و از این‌رو سبب شوند که مدیریت شهری در سطح کلانشهرها با معضلات و مشکلات فراوان مانند ازدحام، شلوغی، ترافیک، آلودگی، رقابت‌های نابرابر و در نهایت شاهد سقوط ارزش‌های انسانی بر روابط حاکم اجتماعی باشیم.

از این رو باید بکوشیم یک پیوند بین عدالت اجتماعی و عدالت فضایی را برای فضای کالبدی و محیطی شهری در کلانشهرها ایجاد کرده و سلسله مراتب شهری را به گونه ایی ایجاد کنیم که دسترس پذیر بودن به مراکز خدمات و توزیع امکانات و تجهیزات بین ساکنین و شهروندان به صورت مناسب فراهم شود، تا تعاملات اجتماعی و مشارکت شهروندی در فضای شهری روند رو به رشدی داشته باشد.

باید سعی شود به ویژه فضاهای شهری آن پویایی و سرزندگی را با توجه به هنجارهای اجتماعی و فرهنگ جامعه و هویت بخشی و حس تعلق مکانی در برگیرند و سبب شوند جوامع شهری یک همسویی و همگرایی را در جهت رفع کمبودها و مشکلات داشته باشند. یویزه در زمان گسترش ویروس کرونا رفتارهای اجتماعی را برنامه ریزی کنیم تا با الهام از سبک نوین، زندگی هوشمند بتوانیم تصویر یک هدف خوب از پایداری و نشان دادن سخاوت و همدلی انسانی را به نمایش بگذاریم.

تغییر پارادایم یکی از پرکاربردترین مسائل اجتماعی است. همه‌گیر شدن ویروس کرونا ممکن است یک مورد از تغییر پارادایم باشد. جهان در حال تجربه یک پاندمی ویروسی است. کروناویروس که بیماری آن با نام کووید 19 شناخته می‌شود، یکی از رخدادهای ناگواری است، که در هر قرن فقط شاید یک بار شاهد آن باشیم.

اگر برخی از پیش‌بینی‌های تاریک درباره کووید 19 به واقعیت بپیوندد جهان یکی از بدترین بحران‌های دوران مدرن را تجربه خواهد کرد. میزان آگاهی از خطر و پاسخ بشر در راهبردهای مقابله با خطرات به وجود آمده در حوزه‌های مختلف می‌تواند فردی و ساختاری باشد. هر فردی باید تصمیم بگیرد که چگونه می‌تواند به بهترین شکل ممکن، از سلامت خود محافظت کند، بدون آنکه سلامت دیگران را به خطر بیندازد. [3] و همچنین به توان خود را با شرایط محیطی و اجتماعی جدید سازگار کند، تا بتواند به زندگی اجتماعی خود ادامه دهد. و از این رهگذر محیط‌های شهری با مشارکت شهروندان در این شرایط حساس و شکننده، پویایی و شادابی و سرزندگی خود را تا حد امکان، با رعایت اصول پیشگیرانه و افزایش سطح تعاملات اجتماعی از طریق روش‌ها و شیوه‌های جدید و تعاملات اجتماعی سازگار با کرونا حفظ و بهبود بخشند. و زیست پذیری شهری، را بویژه در این شرایط، برای شهروندان فراهم کنند.

با توجه به پتانسیل‌هایی که از نظر فضاهای طبیعی و سرزندگی و شادابی و همچنین تعاملات اجتماعی مردم از گذشته تاکنون در محیط‌های شهری به ویژه در کلانشهرها وجود دارد، می‌توان با استفاده از طرح ریزی و برنامه ریزی شهری یک الگوی شهر زیست پذیر و شهر پیشرو را در سطح کلانشهرها مطرح کرد.

از این رو فضای شهری با یک نگرش راهبردی و ارائه راهبردهای لازم در این زمینه، با رویکردی اقتضائی با ایجاد تعاملات اجتماعی جدید و سازگار با کرونا ویروس می‌تواند رفاه و آسایش و آرامش رو به شهروندان هدیه نماید. شهرهای بزرگ با توجه به استعدادهای محیطی و کالبدی فوق العاده­ای که دارند می تواننند به عنوان قطب رشد عمل کنند و با مدیریت کثرت گرا به دنبال منافع عامه مردم باشند و همه گروه‌ها و طبقه‌های اجتماعی منتفع شوند.

از سوی دیگر به دلیل روند شهرنشینی شتابان در سطح محدوده شهری در کلانشهرها و حوزه نفوذ آنها و هچنین هجوم مهاجرت به مناطق پیرامونی آن بسیار از لحاظ سطوح فضاهای تعاملی و تعاملات اجتماعی در این دوران همه گیری کرونا مورد توجه قرار دارند. عدم رعایت پروتکل‌ها و راهبردهای لازم در ارائه یک سبک نوین و سازگار با تعاملات اجتماعی جدید در ایجاد زیست پذیری فضای شهری می‌تواند محیطی بسیار حساس و شکننده با ناهنجاری‌های اجتماعی را ارائه کند و علاوه بر مشکلات بهداشتی، حوزه‌های اجتماعی شهر را اغلب به گونه ایی دشوار درگیر سازد. و از پویایی و سرزندگی محیط شهرها بکاهد و تا آنجا پیش رود که یک فضای بی روح و غیر پویا را در این بستر ایجاد کند. باید با شناسایی و تبیین نقاط ضعف و قوت، فرصت‌ها و تهدیدها راهبردهای لازم را در زیست پذیری شهری در کلانشهر به گونه ایی ارائه دهیم، که با تکیه بر تعاملات اجتماعی جدید و سازگار با کرونا مانند سبک جدید زندگی دیجیتالی و استفاده ابزارهای آنلاین، کاهش قطبی سازی و بازگشت به تخصص و فرد گرایی کمتر در فضای شهری یک الگوی نوین آمایشی و اجتماعی را ارائه سازیم تا زیست پذیری شهری را برای شهروندان در دوران همه گیری کرونا فراهم کنیم.

از نخستین روزهای فاصله‌گذاری اجتماعی به دلیل شیوع کرونا ویروس، نخستین نمونه‌های الهام بخش سبک جدید زندگی دیجیتالی را شاهد باشیم و با برنامه ریزی دقیق فعالیت‌های اجتماعی را با استفاده از تکنیک‌های شهر هوشمند رویداد سازی کنیم. کنسرت‌های زنده به صورت آنلاین اجرا شود، مربیان ورزش و استادان کلاس‌های آنلاین برگزار کنند و همچنین کتابخانه ها امکان دانلود رایگان کتاب‌های ارزشمند را در حوزه‌های مختلف فراهم سازند و حتی موزه‌ها امکان گردش مجازی رایگان را در اختیار بازدیدکنندگان قراربدهند. البته از این رهگذر باید مدیریت شهری با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به توسعه زیر ساختی نیز توجه ویژه داشته باشد و با توزیع مناسب خدمات و بودجه بندی عمرانی مناسب در این حوزه قدم‌های ارزشمندی را در عدم تبعیض بین ساکنین و شهروندان فراهم سازد.

باید گفت در دوران همه گیری کرونا ویروس شاهد گسترش شکاف نابرابری هستیم و بحران و رکود اقتصادی جهانی به طور حتم بر کسب و کارها و مسائل اقتصادی اثرگذار است. و باید تلاش مضاعفی را بی وقفه شروع کنیم تا در طرح‌هایی مانند بسته‌های تشویقی و اقتصادی- معیشتی یک جامعه پویا و هدفمند را که در واقع همان رسیدن به توسعه پایدار با مفهوم کامل آن با تکیه بر اقتصاد، مدیریت، فرهنگ، اجتماع و محیط زیست است فراهم سازیم. و در پایان باید الگوی رفتاری خود را براساس تغییر پارادایم و آغازی بر مراقبت‌های بیشتر از خانواده جهانی و بازگشت به یک مسئولیت مشترک و کنارگداشتن قوانین ناکارآمد به گونه ایی که روند زندگی شهروندان را در جنبه‌های مختلف منزلت بخشیم و کارایی و در بهینه سازی کلانشهر با این اجتماعات، مؤثر باشد. و آرامش و آسایش شهروندان به خطر نیافتد.

فهرست منابع:

[1] مطالبی، عماد ،(1396)، راهبردهای توسعه پایدارشهر رشت با رویکرد ساختار زیست محیطی مطالعه موردی: محدوده پل پستک تا تخته پل، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت،

[2] نواداد، لیلا ،(1395)، کنگره بین المللی پایداری درمعماری و شهرسازی، امارات متحده عربی، شهر مصدر

[3] حاجی‌پور ساردویی، سیمین ،(1399)، علوم رفتاری و هنجارهای جدید درعصرکرونا، ایرنا، اردیبهشت ماه

[4] سلیمانی مهرنجانی، محمد، تولایی، سیمین، رفیعیان، مجتبی، خزایی نژاد (1395)، زیستپذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها، پژوهش‌های جغرافیای برنامه ریزی شهری، دوره 4، شماره 1، ص 50- 27

[5] آشوری، حسن ،(1398)، چهاردهمین کنگره انجمن جغرافیایی ایران، انجمن جغرافیایی ایران، تهران