هر ۱۰ سال نیم متر سطح آبهای زیرزمینی در کشور افت می کند
آبهای زیرزمینی که در لایه‌های آب‌دار و اشباع زیر زمین تجمع کرده اند، فقط حدود چهار درصد از مجموعه آب‌هایی را که فعالانه در چرخه آب‌شناختی دخالت دارند، تشکیل می‌دهد؛ با این وجود حدود ۵۰ درصد جمعیت دنیا از نظر آب شرب متکی به همین منابع زیرزمینی هستند.
به گزارش بنانیوز (BanaNews.ir) منابع زیرزمینی آب به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از آبهای سطحی و بارندگی تغذیه می شوند ، بنابراین استفاده پایدار از این منابع به معنای برداشت محدود از آنهاست.
در سالهای اخیر در بسیاری از کشورهای جهان برداشت آب از منابع زیرزمینی از میزان تغذیه سالانه آنها بیشتر است. این امر به معنای استخراج و استفاده از آبی است که در طول هزاران سال در لایه‌های آب‌دار زمین ذخیره شده است ، با این کار سطح آبهای زیرزمینی در منطقه روز به روز افت کرده و سرانجام به جایی خواهد رسید که دیگر آبی برای استخراج وجود نخواهد داشت.
پایین آمدن سطح آبهای زیرزمینی به معنای خشک شدن مناطق پایین دست و از بین رفتن چاه‌ها، قنات‌ها و چشمه‌های آن است.
در سال ۲۰۰۵ میلادی چین، هند و ایران رتبه‌های اول تا سوم برداشت بیش از حد از منابع زیرزمینی آب را داشته اند. ایران به طور متوسط سالانه پنج میلیارد مترمکعب آب بیش از ظرفیت لایه‌های آب‌دار زمین از آنها بهره‌برداری می کند. این مقدار آب معادل آب مورد نیاز برای تولید یک سوم کل غله تولیدی این کشور است.
به عنوان مثال سطح آبهای زیرزمینی در منطقه چناران در شمال شرقی ایران که منطقه کوچک اما بسیار پراهمیتی برای کشاورزی است، در سالهای پایانی دهه ۹۰ میلادی به صورت میانگین ۸/۲ متر در سال افت داشته است که چاه‌های حفر شده جهت تامین آب کشاوزی و همچنین تامین آب آشامیدنی شهر مشهد عامل این اتفاق بوده است.
پس از یخچالها منابع آب زیرزمینی دومین منبع آب شیرین موجود در جهان است ، در نقاطی که آبهای سطحی همانند دریاچه ها و رودخانه ها وجود نداشته و یا غیر قابل استفاده باشند نیازهای آبی توسط منابع آب زیرزمینی برطرف می شود .
حدود یک سوم جمعیت جهان وابسته به آب زیرزمینی بوده و بیش از ۷۰ درصد منابع آب زیرزمینی به مصرف کشاورزی می رسد، بنابراین توسعه کشاورزی و صنعت باعث افزایش برداشت از منابع مذکور شده و برداشت بی رویه از مخازن آب زیرزمینی موجب شده که میزان تغذیه آبخوان جوابگوی برداشت نبوده و سطح آب زیرزمینی افت کند.
افت سطح آب زیرزمینی مشکلاتی همچون خشک شدن چاه های آب ، کاهش دبی رودخانه و آب دریاچه ها ، پایین آمدن کیفیت آب ، افزایش هزینه پمپاژ و استحصال آب و نشست زمین را بدنبال دارد.
کسری حجم مخزن آب زیرزمینی جهان سالانه بین ۷۵۰ تا ۸۰۰ میلیارد متر مکعب است و مجموع کسری حجم مخزن آب زیرزمینی در کشورهای هند ، چین ، ایالات متحده ، آفریقای شمالی و یمن بیش از ۱۶۰ میلیارد متر مکعب در سال است.
' محمد امینی ' رییس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران دراین مورد می گوید : به دلیل برداشت بی رویه از سفره های آبهای زیرزمینی ، هر ۱۰ سال شاهد نیم متر افت سطح آبهای زیر زمینی در کشور هستیم.
وی معتقد است در حقیقت با این کار پوشش طبیعی و جنگلی را حذف و به جای آن در پایین دست کشاورزی را ترویج می‌کنیم و باعث زیاد شدن اراضی می شویم اما باید در نظر داشته باشیم مقدار آبی که از منابع زیر زمینی برداشت میشود بسیار سنگین است.
عضو هیات علمی سازمان تحقیقات ، آموزش و ترویج کشاورزی ادامه می دهد : وقتی اراضی کشاورزی افزایش می یابد بدون شک نیاز به آب بیشتری احساس می شود که با وجود کاهش نزولات جوی و خشکسالی به برداشت آب های زیر زمینی پناه می آورند که ادامه این روند در دراز مدت فاجعه به بار خواهد آورد.
وی معتقد است: این آن توسعه پایدار نیست که ما دنبالش هستیم بلکه این روند ما را با بحران مواجه می کند.
*** فرسایش / رسوب
درکنار برداشت های بی رویه از منابع آبی زیر زمینی ، صدمات دیگری نیز به محیط زیست وارد می کنیم که باعث می شود فرسایش خاک بالا برود ، رسوب پشت سدها زیاد شود که منجر به جاری شدن سیل و بروز خسارات سنگین و گاهی جبران ناپذیر می شود.
رییس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران گفت: امسال شاهد وقوع سیل های زیادی در شمال کشور بودیم ، فقط در تیرماه سالجاری سه بار سیل در شمال کشور رخ داده است که علت آن حذف پوشش گیاهی و دستکاری رودخانه ها به منظور برداشت مصالح و مواد از بستر آنها است.
وی افزود: متاسفانه برداشت مصالح از بستر رودخانه ها بسیار زیاد و بی برنامه است و ما نگران تغییر هیدرولوژی ، شکل هندسی و شیب طولی رودخانه ها هستیم که اگر این اتفاق بیفتد بدون شک حیات آبزیان آن منطقه نیز به خطر خواهد افتاد.
*** تاثیر سد سازی بر تخریب طبیعت
بد نیست بدانیم یکی از مهمترین اثرات سوء سد سازی قطع ارتباط زیستگاه موجوداتی است که در این مسیر در جهت بقای نسل و زادآوری در تردد هستند.
امینی معتقد است ؛ نمی توانیم سد نسازیم چون نیاز جامعه است اما امروزه سدهای بزرگ در دنیا منسوخ شده است و به جای آن سدچه های کوچک ساخته می شود و نیازها به شکل بومی و منطقه ای تامین می شوند.
وی می گوید : وقتی برای احداث سد منطقه وسیعی از جنگل و طبیعت را نابود کنیم ، چگونه و با چه قیمتی می توان این خسارت زیست محیطی را جبران کرد ، وقتی به دره هراز، فیروزکوه و جاده چالوس صدمه وارد کنیم چه چیزی می تواند جایگزین آن همه زیبایی و نعمت شود. متاسفانه امروزه شاهد چنین اقداماتی در جای جای کشور هستیم که توجیهشان رونق کشاورزی است اما به چه قیمتی !!!
رییس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران می گوید : استدلال اینکه جنگل را تخریب کنیم تا کشاورزی را در پایین دست رونق دهیم به هیچ عنوان درست و قابل قبول نیست بنابراین باید کاری کنیم که هم منابع طبیعی را حفظ کنیم و هم کشاورزی را رونق دهیم. کاری که امروزه در تمام دنیا در حال انجام است. در واقع کشاورزی پایدار همین است نه اینکه بخشی از طبیعت را فدای توسعه کشاورزی کنیم!
*** بحران آفات
بررسی‌ها نشان می‌دهد بیش از ۳۰ عامل آفت‌زا در جنگل‌های شمال وجود دارد که گروه وسیعی از درختان را در برگرفته و برخی گونه‌های با ارزش نظیر 'ملج ' و شب خسب ' را به حد انقراض نزدیک کرده است.
امینی می گوید: اگر وضعیت بحران آفات در منابع طبیعی را بگوییم بدون شک یک حس ناامنی به انسان دست می دهد و این سوال پیش می آید که چرا اینقدر آفت در حال توسعه است!
وی افزود: کشاورزان برای مبارزه با آفات از سموم مختلف شیمیایی استفاده می کنند ، بعد از مدتی آفات در مقابل سموم مقاوم می شوند و کشاورزان مجبور به مصرف بیشتر این سموم هستند و به همان نسبت آفات نیز مقاوم تر می شوند ، هم اینکه سمومی که مصرف میشود وارد آبها و چرخه طبیعت می شود .
امینی اظهارداشت: امروزه بسیاری از گیاهان ما دارای فلزات سنگین هستند که به مصرف دام می رسند و دام نیز به عنوان غذا وارد چرخه مصرف انسان می شود که متاسفانه به شکل های مختلف مانند انواع بیماری ها از جمله سرطان ها بروز می کند.
وی معتقد است ؛ بد رفتاری کردن با طبیعت و محیط زیست صدمات سنگینی را به طبیعت و انسان وارد می کند و دولت برای جبران آن در بخش های مختلف درمان ، سیل و سایر مسائل در حال هزینه کردن است ، اینجاست که مصداق ' پیشگیری بهتر از درمان است' را می توان درک کرد.
*** تعیین ارزش اقتصادی محیط زیست
رییس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران ادامه می دهد که متاسفانه در چند سال اخیر شاهد ساخت و سازهای بی رویه ای در طبیعت هستیم و افراد بدون در نظر گرفتن ارزش زیست محیطی منطقه اقدام به ساخت ویلا و آپارتمان می کنند ، این در حالی است که در ماده ۱۲ قانون افزایش بهره وری کشاورزی و منابع طبیعی پیش بینی شده که هر کس هر صدمه ای به محیط زیست و منابع طبیعی وارد کند باید هزینه اش را بیردازد ، این قانون شامل دستگاه های دولتی و اشخاص هم می شود.
وی تاکید کرد: باید ارزش اقتصادی اکوسیستم ها را مشخص کنیم ، یعنی قیمت واقعی اکوسیستم در هر هکتار تعیین شود ، مثلا یک هکتار جنگل چقدر آب را در خود ذخیره می کند یا چقدر رطوبت تولید می کند و اینکه چه مقدار گیاهان و جانورانی به این اکوسیستم وابسته اند را مشخص کنیم.
امینی گفت: متاسفانه در جنگل های شمال کشور در برخی مناطق ویلاهایی ساخته شده که ارزش اکوسیتسمی آن منطقه در هر هکتار پنج میلیارد تومان است در حالی که افراد بدون توجه به این ارزش ها اقدام به ساخت ویلا می کنند.
به گفته وی علاوه بر ساخت و سازهای غیر اصولی متاسفانه در بسیاری موارد شاهد این هستیم که گردشگران در جنگل ها و زیر درختان آتش روش می کنند و یا برای برپا کردن آتش به راحتی شاخ و برگ درختان را می برند که این مساله نیاز به فرهنگ سازی دارد.
همچنین اجرای پروژه های عمرانی و زراعی بلای طبیعت شده ، به عبارتی زیستگاه ها فدای بخشی از فعالیت های انسانی می شود که به اعتقاد امینی اگر روند به همین شکل ادامه یابد بدون شک در آینده ای نزدیک دچار بحران خواهیم شد یعنی نه می توان جلوی سیل ، آفات و یا خشکسالی را گرفت.
رییس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران تاکید کرد: همچنین باید ارزش هر درخت مشخص شود که در این صورت اگر فردی خواست آسیبی وارد کند، هزینه آن را بپردازد، یا اگر تعاونی یا نهاد دولتی یا غیر دولتی بخواهد پروژه ای اجرا کند در صورت مقرون به صرفه نبودن آن کار را انجام ندهد، البته این روند نیاز به نظارت و اجرای دقیق و منظم دارد یعنی وقتی عدد اعلام شد باید قانون، قوه قضاییه و نیروی انتظامی با هم هماهنگ در کنار هم عمل کنند.
امینی تاکید کرد: تعیین ارزش اقتصادی است که باعث می شود حفاظت از زیستگاهها به صورت منطقی و پایدار اجرا شود.
نظرات