شهریار تبریز: گرچه تبریز پایتخت فرمانروایی قراقویونلوها بوده است ولی مسجد کبود تنها اثر تاریخی باقی مانده از این دوره تاریخی به شمار می‌رود. این بنا را به دستور سلطان جهانشاه، فرمانروای مقتدر قراقویونلوها ساخته‌اند. با دقت در جزئیات بنا و نگاره‌های داخل مسجد کبود، می‌توان بخشی از هویت، تاریخ و تمدن اسلام در تبریز کهن را دید.
مسجد کبود یکی از چهار مسجد تزئین شده با کاشی‌کاری‌های آبی در جهان به شمار می‌رود. نام مسجد کبود نیز بر اساس رنگ نمای این بنا انتخاب شده است.
معماری زیبای مسجد کبود را می‌توان نمونه‌ای قابل‌توجه از معماری اسلامی ایران دانست. کاشی‌های معرق فیروزه‌ای و لاجوردی، نقش و نگارهای اسلیمی و طراحی نوین هندسی، از خصوصیات برجسته در معماری مسجد کبود هستند. این بنا در گذشته کاربری گسترده‌تری داشته و با وجود آسیب‌های فراوان در طول سالیان دراز، هم‌چنان شکوه و زیبایی خود را حفظ کرده است. علاقه‌مندان به بناهای تاریخی اسلامی، از مسجد کبود با عنوان «نگین فیروزه بناهای اسلامی» یاد می‌کنند.
در گذشته مسجد کبود را با نام‌های دیگری مانند «گوی مسجد»، «مسجد شاه جهان» و «عمارت مظفریه» می‌شناختند. عنوان عمارت مظفریه از این‌رو است که در گذشته مسجد کبود بخشی از مجموعه‌ای بزرگ با کاربری‌های متفاوت بوده است.
آرامگاه سلطان جهانشاه و نزدیکانش نیز در انتهای شبستان و در سرداب مسجد، این مطلب را تایید می‌کند؛ گرچه امروزه این قبرها خالی هستند. به همین دلیل این مسجد را با نام مسجد جهانشاه نیز می‌شناختند. نام مسجد کبود تبریز در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تاریخچه مسجد کبود
مسجد کبود تبریز قدمتی ۶۰۰ ساله دارد. این مسجد که در اصل بخشی از عمارت وسیع مظفریه بوده است، در زمان حکومت سلطان ابوالمظفر جهانشاه، قدرتمندترین پادشاه دوره قراقویونلوها در سال ۸۷۰ هجری قمری و ۸۴۵ هجری شمسی در تبریز و به دستور او ساخته شد. بنا بر روایت‌های تاریخی موجود، همسر جهانشاه، «جان بیگم خاتون» یا «صالحه» دختر او، نقش موثری در ساخت مسجد کبود داشته‌اند.
سال ساخت مسجد کبود بر کتیبه‌ای در سردر ورودی مسجد به چشم می‌خورد؛ اما بنا بر شواهد موجود، مورخان این تاریخ را متعلق به زمان پایان ساخت کاشی کاری‌های مسجد می‌دانند و به این ترتیب می‌توان زمان ساخت مسجد کبود را کمی قبل از این تاریخ دانست. برخی از مورخان مدت زمان ساخت این مسجد را نزدیک به ۳۰ سال تخمین می‌زنند.
مسجد کبود تبریز در قرن نهم هجری قمری به دستور سلطان جهانشاه، حاکم مقتدر قراقویونلوها، ساخته شده است.
ظرافت معماری و تزیینات منحصربه‌فرد مسجد کبود، این بنای تاریخی را به یکی از زیباترین مساجد تاریخی در جهان تبدیل کرده است. هماهنگی رنگ‌ها در نمای بیرونی و تزئینات داخل مسجد نیز از خصوصیات برجسته مسجد کبود به شمار می‌روند.
مسجد کبود در زمان ساخت، بخشی از مجموعه‌ای با کاربری گسترده بوده است. در قسمت انتهایی شبستان و در سرداب مسجد، مقبره‌هایی برای سلطان جهانشاه و خانواده‌اش ساخته بودند؛ گرچه امروزه این مقبره‌ها خالی هستند. از بخش‌های دیگر مسجد کبود در گذشته می‌توان به صحن، خانقاه و کتابخانه اشاره کرد. متاسفانه امروزه این بخش‌ها از میان رفته‌اند.
در زلزله سال ۱۱۹۳ هجری قمری، یعنی حدود ۳۰۰ سال پیش، بخش‌های زیادی از مسجد کبود آسیب دید. پس از زلزله، گنبدهای مسجد نیز ریختند و جز سردر ورودی و پایه‌های مسجد، بخش دیگری باقی نماند. از سال ۱۳۱۸ هجری شمسی کار ترمیم گنبدها و بخش‌های دیگر مسجد کبود آغاز شد. بازسازی بنا تا سال ۱۳۵۵ ادامه داشت و نوسازی تزئینات داخلی و کاشی‌کاری‌های خارجی هم‌چنان ادامه دارد. معمار برجسته ایرانی، رضا معماران، مرمت مسجد کبود را انجام داده است.
مسجد کبود از اماکن دیدنی آذربایجان شرقی است و در شهر تبریز قرار دارد. این مسجد در خیابان امام خمینی تبریز در جوار بناهای تاریخی متعددی قرار گرفته است. برای دسترسی به مسجد کبود، ابتدا باید به تبریز بروید. خیابان امام خمینی در مرکز شهر تبریز قرار دارد و برای رسیدن به مسجد کبود، کافی است خود را به میدان ساعت یا میدان شهید بهشتی برسانید. مسجد کبود در حدفاصل بین میدان شهید بهشتی تا میدان ساعت در سمت راست خیابان و جنب پارک خاقانی قرار دارد.
نظرات