تبریز، شهر "ام‌الهیئات" عاشقان امام حسین (ع)

شهریار تبریز: تبریز به دلیل کثرت آئین و مراسم‌های مذهبی و عشق و ارادت به حضرت اباعبدالله الحسین(ع) به عنوان شهر"ام الهیئات" شناخته می‌شود.

از مهمترین آئین‌های عزاداری در آذربایجان‌شرقی می‌توان به دسته‌های شاه حسین گویان (شاه حسین، وای حسین)، علم بندی، مراسم"حجله قاسم(ع)"، مراسم "شمع پایلاماخ"(توزیع شمع)، مراسم "خیمه سوزانی"، مراسم "اللهم لبیک"، مراسم "گرداندن اسب ذوالجناح"، مراسم "شبیه خوانی"، مراسم "احسان و نذری" و ... اشاره کرد.

مراسم عزاداری امام حسین(ع) در بازار تبریز

بازار مسقف و تاریخی تبریز که سابقه اقتصادی، تجاری، سیاسی و فرهنگی آن بر کسی پوشیده نیست، در حوزه فعالیت‌های مذهبی هم سابقه طولانی مدت دارد که برگزاری آئین‌های گوناگون در روزهای محرم یکی از نمودهای عینی این خصوصیت بی همتا است.

بازار مسقف تبریز که از آغاز ماه محرم تا اربعین حسینی چهره‌ای متمایز و مشخص با نصب پرچم‌ها و علم مشکی رنگ سوگواری به خود می‌گیرد، از چنان سابقه برجسته و افتخارآمیزی بهره‌مند است که در برگ‌های گوناگون تاریخ آن، زوایای متنوعی از عشق و علاقه مردم با ایمان و ولایی تبریز به خصوص بازاریان آن به اهل بیت (ع) دیده می‌شود.

اوچ تیمچه‌لر(تیمچه‌های سه گانه) معروف به تیمچه "حاج شیخ" از جمله مکان‌های بازار بزرگ تبریز است که از اول ماه محرم به مدت ۱۳ روز و در اربعین حسینی میزبان عشاق اباعبدالله(ع) بوده و مراسم روضه خوانی به طور منظم در آن برپا می‌شود. مراسمی که سابقه آن بر اساس گفته‌های مغازه داران تیمچه به بیش از ۱۵۵ سال پیش می‌رسد و می‌توان ادعا کرد که برگزاری چنین مراسم دینی، احتمالا در ایران بی‌بدیل و دست کم بی‌نظیر باشد.

نوحه‌ها و روضه‏‌های محرم در تبریز به زبان ترکی و فارسی همراه با نوایی غم انگیز خوانده می‌‏شوند و عزاداران سیاه‏پوشِ حسینی به نشانه عزا بر سر و سینه و یا زانوی خود می‌زنند. در نخست و پایان گروه، به تقلید از رسم و رسوم قبل که برخی چراغ زنبوری روشن می‏‌کردند، چند ژنراتور روشن می‏‌سازند و با آن مسیر دسته‏‌ها را روشن و نورانی می‏‌سازند. طبل، پرچم و علم‌ها به وسیله هیئت‌های سوگواری تهیه می‌شوند و طی مراسم سوگواری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

زن ها هم، هم‌زمان با محرم و صفر با «خاطیر ساخلاماق» و هم اقسام رسوم‌ها مانند «علی اصغر بشیگی» که در آن به تن نوزادان شیرخوار لباس سبز رنگ می‌کنند و مادران در آرزوی فرزند یا مادران در آرزوی شفا وسلامتی کودکانشان و هر کس بنا به آرزوی خود با روضه‏ می‌گرید و با نذر پول به ننوی تمثیلی حضرت علی اصغر طلب حاجت می‌کنند. همچنین، زنان با اقسام مرثیه‌ها و انعام‌هایی مانند« خانیم رقیه سوفراسی»، «حضرت ابالفضل سوفراسی» نذری داده و در این بین به عزای امام و یارانش نشسته و طلب حاجت می‌کنند.

دسته‌های عزاداری شاه حسین گویان

شاه حسین گویان نوعی مراسم دینی است که در ایام ماه محرم در بیشتر نقاط آذربایجان و به طور گسترده در تبریز برپا می‌شود. این مراسم از چند روز مانده به ماه محرم تا دهمین روز از همین ماه و ظهر عاشورا ادامه می‌یابد. در زبان ترکی آذربایجانی، مردم به این مراسم« شاخسی» می‌گویند که کوتاه شده کلمه « شاه حسین» است.

گروه‌های عزاداری شاه حسین گویان، پیش درآمد تشکیل هیات‌های سوگوار محرم در آذربایجان‌شرقی است که مرکب از جوانان و ریش سفیدان این استان می‌باشد که به طور مستقل ساعاتی پیش از غروب آفتاب در نزدیکی مسجد یا تکیه جمع می‌شوند.

در این مراسم عزاداری، عاشقان حسین(ع) ابتدا در دو ردیف مجزا قرار گرفته و با دست راست چوب‌دستی را که نمادی از شمشیر است در دست گرفته و با دست چپ حلقه در کمر نفر بعدی می‌زنند و بعد نوحه اختصاصی خوانده و با حرکات ریتمیک پاها و دست‌ها، نوحه خوانی می‌کنند.

از نمونه شعرهای این مراسم می‌توان به این اشعار اشاره کرد: یا حسین وای حسین، یا حسین شاه حسین. این ترکیب در شب‌های نخست محرم به این شکل صورت می‌گیرد و از شب‌های پنجم به بعد گروه گردانی به صورت گردشی در محلات آغاز می‌شود.