شهرهای هوشمند، مدیریت هوشمندتر

شهریار تبریز/مهراب محرابی نیا: یک پروژه وقتی به عنوان یک پروژه هوشمندتر در نظر گرفته می‌شود که با ابعاد مهم شهر هوشمند که شامل اقتصاد، مردم، حکمرانی، محیط زیست، پویایی و زیست‌پذیری می‌باشد در ارتباط باشد، به طوریکه هر کدام از این ابعاد جنبه خاصی از شهری را نشان می‌دهد که در آن یک پروژه هوشمند در نظر دارد به اهداف شهر هوشمند یعنی کارایی، پایداری و کیفیت بالای زندگی دست پیدا کند.

تعریف دیگر برای پروژه‌های شهر هوشمند این است که این پروژه‌ها با استفاده از فنآوری‌های مدرن برای تولید ارزش اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی توسط سازمانهای مختلف اجرا شده و شامل نوآوری و تجربه باشد.

علاوه براین، پروژه‌های شهر هوشمند پروژه‌هایی هستند که توسط موسساتی پیش برده می‌شوند که اهداف پروژه را بر اساس چالش‌ها و شاخص‌های کلیدی عملکرد چشم انداز شهر هوشمند با درگیرکردن شهروندان توسعه می‌دهند. در این راستا، دو رویکرد می‌تواند شناسایی شود؛ رویکرد کل به جزء (پروژه توسط دولت و یا موسسه شروع می‌شود) یا رویکرد جزء به کل (پروژه توسط شهروندان اجرا می‌شود).

ارزیابی ابتکارات شهرهوشمند برای منطقه مدیترانه که یک پروژه تحقیقاتی سه ساله است و توسط بانک سرمایه‌گذاری اروپا حمایت می‌شود سه ویژگی برای پروژه‌های شهر هوشمند شناسایی کرده است که به شهر هوشمند کمک می‌کند. نخست، نوآوری که در آن فن‌آوری باید در پروژه‌های شهر هوشمند بهبود یاید تا مسایل و مشکلات گذشته شهری با روش نوآورانه حل شوند. دوم‌، یکپارچه‌سازی که در آن پروژه‌های شهر هوشمند باید به ایجاد سیستم‌های به هم‌مرتبط و مدیریت دانش و اطلاعات به طور موثر در بین آنها، افزایش ارتباطات بین موسسات و شهروندان و بهبود همکاری بین سازمانهای دولتی و خصوصی و نهادهای مدنی کمک کند. سوم، برخورداری که در آن بعضی از پروژه های شهر هوشمند مردم را در پروژه های آنها درگیرمی کند، در غیر اینصورت، پروژه‌های شهر هوشمند  باید مزایای پروژه را به شهروندان توضیح دهد.

چالش‌های فراروی پروژه‌های شهر هوشمند

پروژه‌های شهر هوشمند شامل چالش‌های پروژه‌های کلاسیک و دیگر چالش‌هایی است که ازماهیت پیچیده و نوآورانه پروژه‌های شهر پدید می‌آیند. این پروژه‌ها الهام‌بخش مدیران و رهبران شهری است تا راهکارهای نوآورانه و خلاقانه را ارائه دهند. چالش‌های فراروی مدیران عبارتند از:

چالش‌های فن‌آورانه:

پروژه‌های شهر هوشمند به شدت به فن‌آوری وابسته هستند. با این وجود، تکمیل زیرساخت دیجیتالی بخاطر کمبود دانش درباره سیستم‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، نرم افزار سازگار، مشکلات مربوط به حریم خصوصی و امنیت، هزینه بالای نصب، اجرا و نگهداری از سیستم‌های فن‌آوری اطلاعات و دیگر هزینه‌های مربوط به آموزش و استخدام متخصصین چالش‌برانگیز است.

محدودیت‌های مالی

پروژه‌های شهر هوشمند به منابع مالی نیاز دارند تا فن آوری را با زیر ساخت‌های موجود شهر سازگار کنند که این امر از ساخت یک شهر هوشمند جدید گران تر است. مهمترین چالش ها در این حوزه یافتن افرادی است که می توانند  تامین مالی پروژه را بر عهده گیرند و سرمایه‌گذاری صحیح را که منجر به ایجاد کارایی، سود طولانی مدت و بازگشت هزینه شود انتخاب کنند و بر روی کسب و کارهای نوآورانه و کوتاه‌مدت تمرکز کرده و در راستای تبدیل پروژه های آزمایشی به پروژه‌های کامل و بزرگ از مدلهای مختلف تامین مالی استفاده کنند.

کمبود مشارکت و همکاری بین سازمانها و سایر افراد درگیر

پروژه‌های شهر هوشمند نیازمند همکاری و مشارکت بین سازمانهای خصوصی، موسسات عمومی، سازمان‌های مردم‌نهاد و شهروندان است که پیچیدگی این پروژه‌ها را زیاد می‌کند. عمده چالش‌ها مربوط به کمبود ارتباط و هماهنگی بین مشارکت‌کنندگان، سبک مدیریت، فقدان رویه و سیاست برای اطلاعات باز که به ایجاد ارتباط بین دپارتمانها و سازمانها کمک می‌کند. نبود حمایت هم از طرف حکومت‌های محلی و هم مدیریت شهری و عدم تعیین زمان لازم برای درگیری سازمان‌ها در پروژه منجر به ایجاد چالش‌ها در اجرای پروژه‌های شهر هوشمند می‌شوند.

چالش‌های مدیریتی و سازمانی

یکی از چالش‌های پروژه‌های شهر هوشمند مقیاس و حوزه کاری آنها می‌باشد که برای این موضوع دو نوع پروژه را می‌توان تعریف کرد؛ پروژه‌های توسعه‌نیافته که بزرگ و طولانی مدت بوده و معمولاً از صفر شروع می‌شوند و پروژه‌های توسعه‌یافته که پروژه‌هایی با مقیاس کوچکتر، بطوریکه کوتاه مدت بوده و سریع اجرا می‌شوند و اغلب بر روی زیرساخت‌های موجود ساخته می‌شوند و سرمایه‌گذاران بخاطر داشتن درآمد سریع و زمان کوتاه این پروژه ها را ترجیح می‌دهند.

چالش دیگر سبک مدیریت و مهارتهای فنی و اجتماعی مدیر است. به همین ترتیب، عدم آگاهی از راهکارها منجر به تصمیم‌گیرهای ضعیف و حتی در بعضی مواقع اشتباه منجر می‌شود. علاوه براین، نبود تیم‌های تخصصی و تحصیل کرده که می‌توانند در این پروژه‌های پیچیده و با کیفیت بالا همکاری داشته باشند از دیگر چالش‌ها و معضلات پروژه‌های شهر هوشمند به شمار می‌آید. همچنین، تعدد افراد و شرکت‌های درگیر باعث بروز اختلاف در رابطه با مسایل مالی و نحوه مدیریت پروژه ها می‌شود. در نهایت، داشتن اهداف چندگانه که با چشم انداز پروژهمخوانی ندارد می‌تواند چالش برانگیز باشد.

چالش‌های اجتماعی

پروژه‌های شهر هوشمند نیازمند درگیرکردن شهروندان و ایجاد یک درک متقابل از اهداف کلیدی، فرصتها و چالش‌ها بین تمامی مشارکت‌کنندگان پروژه شهر هوشمند است. چالش‌های عمده در نحوه انگیزه دادن و درگیرکردن شهروندان در پروژه‌ها، سنجش و اعلام ارزش ایجاد شده توسط پروژه‌های شهر هوشمند برای شهروندان، شکاف دیجیتال در شهر و تغییر رفتار و فکرشهروندان به آنچه که تفکر هوشمند نامیده می‌شود نهفته است.

عوامل موفقیت مدیریت پروژه‌های شهر هوشمند کدامند؟

بسیاری از عوامل کلی مانند فن‌آوری اطلاعات (IT) شناسایی شده اند که امکان تبدیل شدن به شهر هوشمند را فراهم می سازند، با این وجود عوامل اصلی دیگری مانند سیاست و ارکان سازمانی برای تضمین اجرای موفقیت آمیز پروژه ها باید در نظر گرفته شود.

پروژه‌های موفق به عنوان فاکتورهای قابل مشاهده از قبیل حمایت گسترده، داشتن اهداف مشخص همسو با اهداف مرتبط با خط مشی و مشکلات جاری و تولید نتایج واقعی و تاثیرات آنها ازطریق چرخه حیات پروژه تعریف می‌شوند.

ابتکارات و پروژه‌های شهر هوشمند نیازمند افراد، مدیریت موثر و سازمان کارآمد جهت پیش‌برد روند پروژه است. فاکتورهایی که به تکمیل پروژه‌های موفق کمک می‌کنند عبارتند از:

• داشتن یک چشم انداز روشن که در چشم انداز جامع شهر، اهداف، سیستم‌های اندازه‌گیری خط مبنا از زمان شروع پروژه ها نهفته شده است.
• برخورداری از مدیریت قوی و تعریف ساختار پروژه و روش مدیریت
• داشتن یک طرح توجیهی قابل اعتماد که در بسترهای محلی قابل اجرا باشند
• مدیریت موفقیت‌آمیز دانش که در آن اطلاعات مرتبط برای توسعه مدل های کسب و کار ضروری هستند
• توجه به جنبه‌های مدیریتی و عملیاتی، سرعت کار، انعطاف پذیری بازار کار، در دسترس بودن نیروی کار، بهره‌وری، مدیریت ساخت و ساز توسعه‌یافته، مدیریت بحران و مدل سازی اطلاعات ساختمان
• ازآنجا که نوآوری و یادگیری جنبه‌های مهم پروژه‌های شهر هوشمند هستند، داشتن روح نوآوری، پژوهش و توسعه، توانایی توسعه محتوا و برنامه‌های کاربردی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است
• تکیه بر انسان بجای فن‌آوری چرا که انسانها سازندگان شهر هوشمند هستند
• تمرکز بر یک موضوع خاص که در آن شناسایی نﻘاط قوت و ضعف شهربه ایجاد یک استراتژی شهری قوی‌تر و به همین ترتیب به استراتژی پروژه کمک می‌کند
• داشتن راهبرد هوشمند شهری که باعث می‌شود پروژه‌های کوچک به راهبرد کلی شهر هوشمند کمک کند
• سازماندهی کار و استراتژی پروژه با استفاده از چارچوب راهبرد شهر هوشمند برای شهر و سازگار کردن آن با پروژه‌های شهری
• متحد کردن تمامی افراد درگیر در پروژه‌ها از حکومتهای محلی گرفته تا کسب و کارها و موسسات علمی و شهروندان
• درگیرکردن شهروندان در پروژه‌های شهر هوشمند از زمان شروع توسعه استراتژی و متعهد کردن تمامی افراد دخیل در پروژه به اصول تعیین شده، بطوریکه این کار به بودجه پروژه و پذیرش آن در طول اجرای پروژه‌ها تاثیر خواهد گذاشت. زمانی پروژه‌های شهروندمحور پیشنهاد می‌شوند که شهروندان بتوانند در آنها مشارکت کرده، راه‌حل ارائه کنند و در فرآیند تصمیم گیری دخالت داده شوند.
• انتخاب پروژه‌های شهر هوشمند بر پایه برنامه‌های سطح بالا و مطابق یک چشم انداز استراتژیک موثر
• مهارتها و تخصص‌های تیمی برای حل موضوعات مرتبط با حجم کاری پروژه‌ها و چالش‌های فنی از قبیل عدم آگاهی از سیستم‌های به هم پیوسته جدید
• بکارگیری آموزش مناسب
• داشتن دپارتمان قوی حقوقی برای برخورد با هر نوع چالش حقوقی و یا سیاسی
• ارتباطات موثر و اعتماد دو جانبه می‌تواند اختلافات و مقاومت در مقابل تغییر را حل کند.
• تجزیه و تحلیل پروژه و پیش‌بینی بودجه آن  قبل از شروع  پروژه. مدیران باید منابع و بودجه پروژه را مدیریت کنند تا توسعه پایدار پروژه را تضمین کنند
• تبادل دانش و یادگیری از تجارب در کنار تحقیق و توسعه
• توسعه شاخص‌های کلیدی عملکرد برای سنجش عملکرد به روش قابل فهم و معنادار برای شهروندان و کسب و کارها در یک شهر
• تلفیق فناوری اطلاعات و ارتباطات در سازمانها با استراتژی شهر هوشمند و درگیر کردن همه افراد و نهادها در توسعه استراتژی
• مرور تجارب و بهبود روند کسب و کار
• قاعده‌مند کردن اصول برنامه‌ریزی و توسعه شهر هوشمند برای مورد استفاده قراردادن آنها در سازمانهای شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. با این وجود، فرهنگ بومی سازمانهای هر شهر و اینکه چگونه این فرهنگ از خدمات نوآورانه حمایت و یا رد می‌کند باید توسط مدیران و سیاست‌گذاران لحاظ شود.
• سیاست‌ها و رویه‌های سازمانها که از کار و سیاست‌های داده‌های باز در جهت موفقیت پروژه های شهر هوشمند حمایت می‌کنند
• چارچوب مدیریت پروژه‌های شهر هوشمند باید برپایه ترکیب مطالعات نظری و تجربی باشد، بطوریکه در آن چارچوب مفهوم شهر هوشمند و چشم انداز مدیریت پروژه پیوند داده ‌شود.