صنایع دستی، میراثی به قدمت تاریخ

شهریار تبریز/جهانبخش احمدیان: خلق آثار فرهنگی و هنری در گذشته بیشتر برای رفع نیازهای ضروری بود ولی با گذشت زمان و ورود مدرنیته جایگاه اصلی و تعیین‌کننده صنایع دستی در زندگی افراد از دست رفت ولی جلوه‌گری صنایع دستی به حدی بود که دوباره جایگاهی برای خود در جوامع باز کرد. این بار صنایع دستی  نه به عنوان ملزومات زندگی، بلکه به عنوان بخشی از مبلمان خانگی افراد، ایفاگر نقش خود در زندگی افراد شده است.

صنایع دستی یکی از جاذبه‌های مهم اقتصاد سنتی و در کنار آن گردشگری جامعه ایرانی است که نظیر آن را در کمتر کشوری می‌توان یافت. معرق، منبت، چاپ باتیک، حصیر، نمد، فرش، گلیم، جاجیم و صدها هنر دستی دیگر در جای جای ایران به تناسب اقوام و فرهنگ‌ و نگاه متفاوت به سبک زندگی وجود دارند  که می‌تواند عمده صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل داده و حتی برابری کند.

روز جهانی صنایع دستی در تاریخ ۱۰ ژوئن ( ۲۰ خزداد) هر سال جشن گرفته می‌شود. این روز، به منظور تقدیر و تجلیل از هنرمندان و صنعتگرانی است که با اخلاص و عشق، آثار هنری خود را تولید می‌کنند.

در ایران سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، متولی اصلی این حوزه در کشور بوده و هست. هیات وزیران در سال ۱۳۸۳  بنا به پیشنهاد وزارت صنایع و معادن و تایید سازمان‌مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و به استناد تبصره (۳) ماده واحده قانون تاسیس سازمان صنایع‌دستی ایران‌مصوب ۱۳۸۳ اساسنامه سازمان صنایع دستی ایران را تصویب کرد.

البته وظایف این سازمان پس از تشکیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به این سازمان واگذار شد. ماده نخست اساسنامه، صنایع‌دستی را مجموعه‌ای از صنایع هنری و سنتی ایران به استثنای فرش دستباف ‌معرفی کرده است.

آذربایجان‌شرقی به عنوان مهد فرهنگ و تمدن چند هزارساله حرفهای زیادی در حوزه صنایع دستی برای گفتن دارد.   انواع فرش، قالیچه، جاجیم، خورجین، گلیم، شال، گلیمچه، ظروف سفالی و سرامیک، اقسام سبد حصیری، پارچه های پشمی و ابریشمی، سوزن دوزی، نقره سازی، قلاب بافی، حوله و پتوبافی، مفرش (هر چیز گستردنی) بافی، کفاشی و کفش دوزی، تذهیب و مینیاتور تنها بخشی از صنایع دستی این استان را تشکیل می‌دهد.

ناگفته نماند که صنایع دستی نیز از وضعیت اقتصادی اخیر کشور متاثر شده و گاها هنرمندان این عرصه دلسرد شده‌اند، ولی همچنان ذوق آفرینش و خلق آثار هنری در جای جای این استان موج می‌زند.

صنایع دستی استان برای بقای عمر نیاز به حمایت‌های عملی دارد. حمایت‌هایی نظیر ایجاد بسترهای آموزشی، بازارچه‌های دایمی و یا مراکز فروشی که مرجع گردشگران داخلی و خارجی باشد. همانند اقداماتی که شهرداری تبریز در این حوزه داشته است؛ هرچند متولی اصلی این جریان نیست. ایجاد بازارچه دایمی فروش صنایع دستی، فراهم کردن بسترهای آموزش صنایع دستی در فرهنگسراها، کمک به رونق صنایع دستی استان تنها بخشی از اقدامات شهرداری تبریز در این حوزه است. دیگر دستگاه‌های متولی این حوزه همچون سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز باید به صورت جدی در این حوزه ورود کرده و با ارائه تسهیلاتی در خور هنرمندان عرصه صنایع دستی، دوام و بقای این هنرها را عینیت بخشد.

آذربایجان شرقی یکی از کانون های صنایع دستی کشور محسوب می شود. انواع فرش، قالیچه، جاجیم، خورجین، گلیم، شال، گلیمچه، ظروف سفالی و سرامیک، اقسام سبد حصیری، پارچه های پشمی و ابریشمی، سوزن دوزی، نقره سازی، قلاب بافی، حوله و پتوبافی، مفرش (هر چیز گستردنی) بافی، کفاشی و کفش دوزی و... موارد عمده صنایع دستی را تشکیل می دهند.

صنایع دستی برجسته این استان شامل قالی بافی، گلیم بافی، هنرهای چوبی (خاتم، معرق، منبت و سبد و حصیر بافی)، دستبافت های سنتی (پشمی، ابریشمی، جاجیم بافی)، چاپ های سنتی، شیشه گری، سفال گری، فلزکاری (قلم زنی، حکاکی و ملیله دوزی)، رودوزی ها(سوزن دوزی، پته دوزی، شکمه دوزی و گلابتون دوزی)، نمدمالی، کتاب آرایی (مینیاتور، تذهیب) است.