شهریار تبریز/محمد جام کسری: بنابراین یک چتر حمایتی، قانونی و حاکمیتی روی این پهنه تاریخی لازم است تا موقعیت فیزیکی، کاربری، دانش بومی و تجربه زیسته و میراث معنوی و فرهنگی آن با ثبت در فهرست میراث فرهنگی به عنوان اثر ملی حفظ شود.
ظرفیت های تاریخی، اقتصادی، زیست محیطی و گردشگری
سبزی و صیفی جزئی از هویت تاریخی منطقه حکم آباد است و این منطقه از دیرباز قطب تولید محصولات کشاورزی تبریز بوده که علاوه بر تامین مایحتاج این شهر در فصول بهار و تابستان، محصولات کشاورزی تولید شده به شهرهای مجاور نیز صادر می شد. اکثر محصولات کاشت شده، سبزیجات مخصوص آذربایجان است و از این میان نعناعِ حکم آباد از لحاظ رنگ، عطر و طعم دارای کیفیت بسیار بالا و معروف است. آمارها نشان می دهند، در این مزارع بیش از ۶۰ هزار تن سبزی در سال تولید می شود که به لحاظ اقتصادی، ضمن اشتغال زایی برای یک هزار و ۵۰۰ نفر، حدود ۱۰ هزار نفر به صورت غیر مستقیم از آن روزی کسب می کنند.
آنچه این اراضی مزروعی را متمایز می کند روش کاشت و چیره دستی و مهارت زارعین آن در نحوه کشت، آبیاری و اصلاح خاک است که طی نسل های متمادی تکامل یافته و در نوع خود از پدیده های کم نظیر کشاورزی در جهان می باشد. زراع حکم آبادی به شکل سنتی و نسل به نسل، در طول زمان مهارت هایی را کسب نموده و این مهارت ها هستند که اراضی مزروعی حکم آباد را ارزشمند کرده است.
منظر سبزیکاری حکم‌آباد از نظر نوع کشت سبزیکاری منحصر به فرد است و کاشت، نحوه آبیاری، کرتسازی و بذر پاشی خاص در سبزی کاری، تولید سبزی سالم بدون استفاده از کودهای شیمیایی، عطر مخصوص سبزیجات و همچنین منظر زیبای باغات که در کتابهای تاریخی به کرات به آن اشاره شده است نیز زبانزد بسیاری از کشاورزان و حتی محققان در خارج از کشور بوده است. از همین روست که شهرت آنها نه تنها در ایران، بلکه در کشورهای دیگر نیز مطرح است. این کشاورزان چیره دست که در طول تاریخ این هنر خود را با نام حکم آباد به شهرهای دیگر کشور صادر کرده‌اند، شهرها و محله‌هایی را با این نام ایجاد کرده‌اند که محله حکم آباد قزوین در نزدیکی باغ ملت کنونی و شهر حکم آباد جوین در سبزوار استان خراسان رضوی نیز در زمره این شهرها هستند که با تبریز قرابت‌های کامل فرهنگی و زبانی نیز دارند.
از جنبه زیست محیطی، این مزارع نقش بسیار مهمی در تثبیت دی اکسید کربن و کاهش آلودگی هوا داشته و به عنوان ریه‌های تنفسی غرب تبریز که عمدتا فعالیتهای کارگاهی و صنعتی را در بر می‌گیرد، محسوب می شود.
از منظر گردشگری نیز، با توجه به اینکه گردشگران به دنبال تجربه زندگی در فضایی آرام و طبیعی و کسب تجربه های محلی هستند، بازدید از مزارع و باغات سبزیجات و صیفی‌جات می‌تواند یکی از جذابیت‌های گردشگری تبریز باشد که امروزه از آن تحت عنوان «گردشگری تجربه‌محور» یاد می‌شود. بر این اساس، ظرفیت بی‌بدیل حکم آباد در تبدیل به جاذبه گردشگری سبزیکاری و مزارع در قالب پهنه های «کشاورزی درون شهری» می‌تواند در زمره ظرفیت‌های گردشگری تبریز محسوب شود که از طریق آن گردشگران می توانند در جریان تولید و بازتولید مکان، فضا و محصول قرار گیرند. نمونه موفق این نوع گردشگری در کشورهای اروپایی، آسیایی و حتی برخی از شهرهای ایران وجود دارد که با برگزاری تورهای گردشگری مزارع و باغات ایجاد فرصت آشنایی با فرآیند کاشت، داشت و برداشت محصولات کشاورزی به گردشگران این امکان را می دهند تا با تجربه زیسته، سنت و فرهنگ آنها آشنا شوند. گردشگری به سبک تجربی و حس یک فرهنگ علاوه بر ایجاد فرصت‌های اشتغال و کسب درآمد برای مردم آن منطقه، می‌تواند به توسعه صنعت گردشگری در مقیاس شهری و افزایش درآمد ارزی نیز کمک کند.
این مقاله برگرفته از فصلنامه آموزشی، پژوهشی و مطالعاتی معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری تبریز است، برای مطالعه متن کامل مقاله و یازدهمین شماره این فصلنامه اینجا کلیک کنید.
محمد جام کسری، رییس گروه مطالعات و پژوهش شهرداری تبریز
نظرات