تاب آوری؛ از دانشگاه تا جامعه

• یکشنبه 17 تیر 1397
• 0 نظر

تاب آوری؛ از دانشگاه تا جامعه

دکتر عباس استاد تقی زاده عضو هیات علمی دانشکده بهداشت داتنشگاه علوم پزشکی تهران و مشاور ارشد سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران با تاکید بر اهمیت این مفهوم معتقد است که برای رسیدن به توسعه پایدار نیازمند توجه به مفهوم تاب آوری هستیم.  در رابطه با جایگاه سلامت در حوزه بلایا با روابط عمومی دانشکده به گفتگو نشست.

به عنوان یکی از ۱۰ کشور بلاخیز دنیا در سالهای اخیر با حوادث طبیعی اعم از زلزله، سیل، خشکسالی و همچنین بلایای انسانی روبرو شده و نیز اتفاقاتی هم چون حادثه شهران، نشت گازهای صنعتی و آتش سوزی پلاسکو را تجربه کرده ایم. چه اقداماتی باید برای مقابله با این حوادث انجام دهیم ؟چگونه باید این حوادث را مدیریت کنیم؟جایگاه سلامت در این حوزه کجاست؟نقش مدیران و متخصصان حوزه سلامت در این حوزه کجاست؟

- در گذشته رویکرد مدیریت بحران صرفا رویکرد پاسخ بود یعنی منتظر بودند حادثه ای طبیعی یا غیر طبیعی اتفاق بیافتد و سپس  پاسخ  داده می شد. این رویکرد مدتهاست تاریخ مصرف آن به پایان رسیده است. بعد از این، رویکرد آمادگی در دنیا مطرح شد یعنی اگر اتفاقی ممکن بود جامعه را در معرض خطر رخ دهد حتما باید از قبل آمادگی  لازم ایجاد شود و برای این امر قبل از وقوع حوادث و بلایا می بایست برنامه ریزی و آموزش لازم  و همچنین برگزاری  تمرین  جهت افزایش آمادگی مردم  برگزار شود .

بعد از  رویکرد آمادگی و پاسخ، رویکرد جدیدی بنام پیشگیری و کاهش خطر مطرح شد. این رویکرد برای حوزه پزشکی که اعتقاد دارد پیشگیری بهتر از درمان است، آشناست. این تفکر در حوزه پزشکی  تلاش می کند بیشتر فعالیت های خود را برای  ارتقای سلامت و آموزش بهداشت  قرار دهد  تا از وقوع  بیماری پیشگیری کند، در حوزه مدیریت بحران هم این رویکرد وجود دارد و باید اقداماتی انجام شود  تا حادثه ای رخ ندهد و اگر هم رخ داد اثرات و آسیب کمتری بر جا بگذارد تا اساسا نیازی به پاسخ  نباشد یا کمتر باشد، این رویکرد را کاهش خطر بلایا (Disaster risk reduction) نامیدند.

از سال ۲۰۰۵ رویکرد جدیدی  در دنیا مطرح شد بنام رویکرد تاب آوری، اولین سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که  تاب آوری چیست و چه تفاوتی با رویکردهای قبلی دارد ؟ باید گفت رویکردهای قبلی بیشتر تمرکزشان  روی کاهش خطر و کاهش خسارتهای  ناشی از یک حادثه بوده است  و به دنبال این بوده اند که به چه میزان می شود اثرات ناشی از یک حادثه را کاهش داد به عنوان مثال : کاهش مرگ، کاهش خسارت، کاهش جراحت، کاهش خسارت های اجتماعی، اقتصادی و خسارتهای مدیریتی، سیاسی.

در رویکرد تاب آوری بر این موضوع تاکید می شود که در عین وجود مخاطره، جامعه می خواهد و باید به حیات خود ادامه دهد. چگونه باید یک جامعه را علی رغم تهدیدات و خطرات و مخاطرات محتمل و قابل وقوع آماده کنیم ؟  با این تهدیدات جامعه با چه برنامه ای می تواند تداوم حیات داشته باشد؟

- برای رسیدن به توسعه پایدار بایستی از رویکرد تاب آوری عبور کنیم به عبارت دیگر  اگر به دنبال رسیدن به توسعه پایدار هستیم  بدون گذر از معبر و بزرگراه تاب آوری امکان پذیر نیست. تاب آوری یعنی یک جامعه بتواند در برابر حوادث و بلایا مقاومت کند، ایمن باشد و اگر حادثه ای رخ داد بتواند تداوم حیات  داشته باشد و یا حداقل فعالیتهای حیاتی جامعه صدمه نبیند و همچنین پس از حادثه هر چه سریعتر با اثر بخشی بیشتر و منابع کمتر در طول زمان کوتاهتری به حالی بهتر از قبل برگردد. برای حوزه مدیریت خطر بلایا با رویکرد تاب آوری صرفا به مسایل فیزیکی، ساختاری، زیرساختی جامعه توجه نمی شود، بلکه به همه عوامل از جمله عوامل فرهنگی (مثل سواد، مسایل مذهبی)، اقتصادی، حاکمیتی (مثل قوانین و شایستگی مدیران)، اجتماعی (به عنوان مثال  سرمایه اجتماعی) توجه ویژه می شود .

هشت سال جنگ تحمیلی یکی از تجربیات خوب کشورمان در حوزه تاب آوری بوده است. در جنگ با وجود خسارتهای زیادی که به جامعه  وارد شد اما جامعه از کار نیفتاد. به عبارتی جامعه نشکست و به حیات و مسیر خود ادامه داد.

کدام یک از عوامل مطرح شده برای ارتقای تاب آوری در یک جامعه از همه مهمتر هستند ؟ یا اینکه کدام حیطه می تواند بیشترین تاثیر را در تاب آور شدن یک جامعه داشته باشد؟

مطالعات انجام یافته در دانشگاه علوم پزشکی تهران نشان  داد، ۳۰ درصد  از عوامل ایجاد کننده تاب آوری در یک جامعه  مسایل حاکمیتی هستند و در این حیطه، شایستگی مدیران  نقش بسیار مهم و کلیدی دارد. به بیان دیگر  اگر قرار باشد در جامعه ای تاب آوری ارتقا یابد، باید از مدیران شروع کنیم یعنی موضوع آموزش و افزایش تجربه مدیران خیلی مهم است. بعد از آن باید به مسایل فرهنگی ، سیاسی،  اجتماعی،  زیرساختها  توجه کنیم.

در رویکرد تاب آوری توجه  به مسایل انسانی ، فرهنگی ،آموزش، سرمایه های اجتماعی، امنیت اجتماعی و آمادگی روانی مردم  بسیار مهم است، در زلزله اخیر تهران که در اشتهارد و ملارد رخ داده بود با اینکه برای زیرساخت های تهران  مشکلی ایجاد نشد اما چون مردم از نظر روانی- اجتماعی ، آماده نبودند با  مشکل روبه رو شدیم.

پس از آگاهی از رویکرد تاب آوری و همچنین  اهمیت افزایش دانش مدیران این سوال مطرح می شود که چه کسی باید این ارتقای دانش و این تغیر رویکرد را انجام دهد؟ اینجاست که جایگاه نخبگان، علما و دانشمندان جامعه مفهوم پیدا می کند. جایگاه  دانشمندان  و اساتید  علمی در تعیین سیاست های یک جامعه بسیار با اهمیت است. هر چند اعتقاد داریم که مدیران و سیاستمداران باید به دانشمندان رجوع کنند و از آنها استمداد بطلبند اما متاسفانه با این حقیقت مواجه هستیم که در جامعه ما این موضوع کمتر اتفاق می افتد. حوزه مدیریت اجرایی همیشه با مشغله های کاری روزمره رو به روست و شاید همین امر باعث می شود کمتر به دانشگاه ها سر بزنند. دو راه وجود دارد؛ یا صبر کنیم که مدیران روزی به دانشگاه سری بزنند یا اینکه به صورت پیش فعال شروع به تعامل با سیستم اجرایی کنیم.  به نظر من یکی از رسالت های اساتید دانشگاه و دانشمندان  این است که به صورت پیش فعال و تعاملی ، پیش قدم شوند و  به سمت مدیران اجرایی کشور حرکت کنند تا تغییر رویکرد ایجاد شود. هر چند در این مسیر ممکن است با کم لطفی ها و بد اخلاقی های زیادی روبه رو شوند که البته ناامید نشدن و ادامه این رویکرد قطعا به پیروزی خواهد انجامید. اگر می خواهیم جامعه ای تاب آور داشته باشیم، لازم است تاب آوری خودمان را افزایش دهیم. اگر به تغییر رویکرد مدیریت اجرایی کشور می اندیشیم، لازم است رویکرد خودمان را عوض کنیم. چشم ها را باید شست، جور دیگر باید نگاه کرد.